Dəzgahdar : İş Sahələri, Vəzifələri, Peşə Xüsusiyyətləri

Dəzgahdar peşəsi Azərbaycanda həm ənənəvi sənətkarlığın, həm də müasir sənaye sektorunun vacib simalarından biri kimi tanınır. Dəzgahdar sözü, birbaşa mənada, müxtəlif növ dəzgahlarda işləyən, bu avadanlıqlardan məharətlə istifadə edən, əl əməyindən mexaniki istehsalata keçid dövrünün əsas peşəkarlarını ifadə edir. Bu peşəkarlar bir çox istehsalat sahələrində – toxuculuqdan metala, ağacdan keramika və sənaye müəssisələrində avadanlıqlara qədər geniş fəaliyyət göstərirlər. Azərbaycan iqtisadiyyatı və əmək bazarında dəzgahdarlar mühüm rol oynayır və onların fəaliyyəti ölkənin istehsal imkanlarının inkişafı, əmək məhsuldarlığının artımı və texnoloji tərəqqisi üçün əhəmiyyətlidir. Dəzgahdarlıq həm maddi mədəniyyətimizin, həm də peşə etikasının vacib tərkib hissəsidir.

Dəzgahdar sözünün mənşəyi və tərifi

Dəzgahdar – “dəzgah” və “-dar” sonluğunun birləşməsi ilə yaranmışdır. “Dəzgah” – hansısa məhsulun hazırlanmasında istifadə edilən xüsusi avadanlıq, alət və ya maşın deməkdir. “-dar” isə bu sahədə çalışan, həmin aləti idarə edən, onunla məşğul olan şəxs anlamı daşıyır. Dəzgahdar – dəzgahla işləməyi bilən, onu sazlayan, materialı emal edən və texniki proseslərin bütün mərhələlərini bilən mütəxəssisdir. Dəzgahdarlar həm ənənəvi əl işləri, həm də sənaye müəssisələrində müxtəlif növ dəzgahlar – toxuculuq dəzgahı, metal emalı dəzgahı, ağac oyma dəzgahı və s. ilə işləyə bilirlər.

Dəzgahdarlığın tarixi və inkişafı

Azərbaycan ərazisində dəzgahdarlıq qədim dövrlərdən mövcuddur. İlk dəzgah növləri ipəkçilik, xalçaçılıq, toxuculuq kimi sənət sahələrində istifadə olunub. Bu peşə əvvəlcə ailə və kənd təsərrüfatının tələbatına xidmət edib, lakin sənayeləşmə ilə birlikdə dəzgahdarlıq peşəsi ixtisaslaşmış və genişləmişdir. Sovet dövründə Azərbaycanda sənaye müəssisələrinin inkişafı dəzgahdarların peşə hazırlığının artırılmasına təkan verdi. O zamandan etibarən, dəzgahdarlar maşınqayırma, metal emalı, tikinti, məişət avadanlıqları, keramika və digər istehsal sahələrində əvəzolunmaz əmək iştirakçılarına çevrildilər. Müasir dövrdə dəzgahdarlıq avtomatlaşdırılmış və proqramlaşdırılmış texnologiyalarla, kompüter dəzgahları (CNC) ilə daha da inkişaf edib.

Dəzgahdarın peşə xüsusiyyətləri və bacarıqları

Dəzgahdar olmaq üçün yalnız texniki biliklər yox, həm də böyük diqqət, təcrübə və məsuliyyət lazımdır. Dəzgahdar aşağıdakı əsas xüsusiyyətlərə malik olmalıdır:

• Texniki təhsil və avadanlıqları oxuma bacarığı.
• Detallara və ölçülərə diqqət, mexaniki düşüncə və əl bacarığı.
• Təhlükəsizlik qaydalarına əməl etmək və emalatxana mədəniyyəti.
• Avadanlığın sazlanması, baxımı və xırda təmiri.
• Texnoloji proseslərə nəzarət və keyfiyyətə diqqət.
• Yeniliklərə açıq olmaq, müasir texnologiyaları öyrənmək.

Dəzgahdarın iş sahələri və vəzifələri

Dəzgahdarlar müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərə bilər. Onların başlıca vəzifələri belədir:

• Materialların və detalların emalı: metal, ağac, tekstil, plastik və s.
• Dəzgahların sazlanması, təmir və texniki baxışı.
• Emal prosesinin nəzarəti, keyfiyyətin yoxlanılması.
• Müxtəlif növ məhsulların hazırlanması – mebel, maşın hissələri, tekstil məmulatları.
• Təhlükəsizlik texnikasının qorunması və istehsalat normasına riayət.
• İstehsalatın planlaşdırılması və hesabatların aparılması.

Müasir dəzgahdar peşəsinin növləri

Müasir sənayedə dəzgahdarlıq bir neçə istiqamətdə inkişaf edib:

• Toxucu dəzgahdarı – xalça, tekstil, ipək, yun və pambıq məhsullarının hazırlanması.
• Metal emalı dəzgahdarı – tornaçı, frezervik, qazma və press dəzgahlarında işləyən mütəxəssis.
• Ağac emalı dəzgahdarı – mebel, qapı-pəncərə və dekorativ məhsulların hazırlanması.
• Plastik və kompozit dəzgahdarı – müasir texnologiyalar üzrə plastik detalların hazırlanması.
• Kompüterlə idarə olunan dəzgahdarı (CNC operatoru) – proqram təminatı ilə işləyən və yüksək dəqiqlik tələb edən işlərdə fəaliyyət göstərən mütəxəssislər.

Dəzgahdarın əmək bazarındakı yeri və təhsil imkanları

Azərbaycanda dəzgahdar peşəsinə ehtiyac yüksək olaraq qalır. Sənaye, tikinti və emal müəssisələri mütəmadi olaraq ixtisaslı dəzgahdar axtarır. Peşə təhsil mərkəzləri, peşə liseyləri və texniki kolleclərdə bu ixtisas üzrə tədris həyata keçirilir. Praktiki təcrübə və istehsalat təlimi mütləqdir. Dəzgahdarlar üçün ixtisasartırma və peşəkar inkişaf kursları da mövcuddur.

Dəzgahdarın əmək şəraiti və təhlükəsizlik

Dəzgahdarlıq ağır və fiziki güc tələb edən peşələrdən sayılır. İş zamanı mexaniki risklər, səs-küy, vibrasiya, toz və digər istehsalat təhlükələri mövcuddur. Buna görə də təhlükəsizlik texnikası, qoruyucu geyim və avadanlıqlardan istifadə vacibdir. Həmçinin, müasir müəssisələrdə iş mühitinin yaxşılaşdırılması və avtomatlaşdırma əmək şəraitini asanlaşdırır.

Dəzgahdar peşəsinin sosial və iqtisadi rolu

Dəzgahdarlar ölkənin iqtisadi inkişafında, sənaye potensialının artmasında və əmək bazarının formalaşmasında əsas rol oynayır. Onlar müxtəlif istehsal proseslərində iştirak edərək, yerli məhsulların keyfiyyətinin yüksəlməsinə və idxalın azalmasına töhfə verirlər. Peşəkar dəzgahdarların fəaliyyəti sənaye müəssisələrinin davamlılığı və rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına səbəb olur.

Dəzgahdar peşəsinin gələcəyi və innovasiyalar

Texnologiyanın inkişafı ilə dəzgahdar peşəsi yeni mərhələyə qədəm qoyur. Kompüterləşdirilmiş dəzgahlar, avtomatlaşdırılmış istehsal, robotlaşdırma və yeni materialların emalı dəzgahdarlıq ixtisasını daha da cazibədar edir. Gələcəkdə bu sahədə ixtisaslaşmış kadrlar üçün tələbatın daha da artacağı gözlənilir.

Dəzgahdar peşəsi Azərbaycan iqtisadiyyatında, sənaye və xalq təsərrüfatında mühüm yer tutur. Bu peşə özündə yüksək texniki bilik, təcrübə, məsuliyyət və dəqiqlik tələb edir. Dəzgahdarların əməyinin nəticəsi gündəlik həyatımızda istifadə olunan bir çox məhsulda əksini tapır. Bu peşənin inkişafı ölkənin sənaye potensialının əsas dayaqlarından biri hesab edilir.

Ən Çox Verilən Suallar