İnsan yaranışından bu yana sığınmağa, bağlanmağa və ümid etməyə ehtiyac duyur. Bu ehtiyac təkcə maddi deyil, ruhani bir çağırışdır. İslam dünyasında bu çağırışın adı duadır. Dua insanın Allaha yönəlməsinin, öz daxili aləmi ilə Yaradan arasında qurduğu səmimi rabitənin adıdır. Hər bir dua, sanki bir qapını döyməkdir. O qapı açıldıqda isə insan özünü tək hiss etmir – istədiyini almasından asılı olmayaraq, Allahın onu eşitdiyini bilir.
Duanın tarixi və mənəvi mahiyyəti
Dua təkcə İslamda deyil, bütün səmavi dinlərdə və qədim inanclarda da mövcuddur. Qədim yəhudi duaları, xristianlıqda səsləndirilən ilahilər, hindizmdəki mantra və zikrlər də Allaha və ya ilahi gücə yönəlmiş bir forma sayılır. Bu, insanın ilahi ilə ünsiyyətə olan iç ehtiyacından doğur.
İslamda isə dua həm fərdi ibadət forması, həm də mükəmməl bir təslimiyyət və ümid göstəricisidir. Quranda Allah buyurur:
“Dua edin, Mən qəbul edərəm.” (əl-Mü’min, 40/60)
Bu ayə, duanın sadəcə istək üçün deyil, eyni zamanda imanın və təslimiyyətin simvolu olduğunu sübut edir.
İslamda dualar əsasən iki formada edilir:
- Sözlü dua (lisanla) – Qəlbdən çıxan səmimi sözlərlə Allahdan istəmək.
- Qəlbi dua (niyyətlə və səssiz) – Heç bir söz demədən daxildə Allahla danışmaq, Ona yönəlmək.
Bunlardan əlavə dualar məqamına görə də təsnif olunur:
- İbadət duası – Namaz, oruc, zəkat və digər ibadətlər zamanı edilən dualar.
- Şəxsi ehtiyac duası – Sağlamlıq, ruzi, bağışlanma, qorunma üçün edilən dualar.
- Şükür duası – Aldığımız nemətlər üçün təşəkkür və minnətdarlıq ifadəsi.
Dua etməyin səbəbləri – Niyə dua edirik?
İnsanın dua etməsinin arxasında həm daxili, həm də ilahiyyat baxımından bir çox səbəb dayanır:
- Ehtiyac duyduğumuzda: Maddi və ya mənəvi çətinliklər qarşısında insan ümidə ehtiyac duyur.
- Yaxşı anlarda: Sevinc, uğur və şükür anlarında dua edərək nemətin mənbəyini unutmamaq.
- Yaxınlaşmaq üçün: Dua Allaha yaxınlaşmaq və ruhani bağlılığı gücləndirmək vasitəsidir.
- Əfv üçün: Hər bir insan günah işləyər. Dua, tövbənin və bağışlanma arzusunun əsas təzahürüdür.
- Ruhi balans və sakitlik: Dua etmək, insan psixologiyasında rahatlıq, güvən və motivasiya yaradır.
Quranda dualar – Peyğəmbərlərin dilindən örnəklər
Qurani-Kərimdə yer alan dualar həm söz baxımından gözəl, həm də ruhani baxımdan dərindir. Bu dualar peyğəmbərlərin dili ilə deyilmiş və Allah tərəfindən insanlara nümunə göstərilmişdir. Məşhur Qurani dualardan bəziləri:
- Hz. Musanın duası
“Ey Rəbbim! Qəlbimi genişləndir, işimi asanlaşdır, dilimdəki düyünü aç.” (Taha, 20/25–28) - Hz. İbrahimin duası
“Ey Rəbbimiz! Bizdən bu ibadəti qəbul et. Həqiqətən, Sən Eşidənsən, Bilənsən.” (Bəqərə, 2/127) - Hz. Yunisin duası
“Səndən başqa ilah yoxdur. Sən pak və müqəddəssən. Həqiqətən, mən zalımlardan oldum.” (Ənbiya, 21/87)
Bu dualar yalnız tarix deyil – insanlıq dərsi, Allaha yönəlmənin təməl nümunələridir.
Namazla birlikdə edilən dualar – Ruh və söz vəhdəti
Namaz – İslamın beş şərtindən biri olaraq həm ibadət, həm də dua məkanıdır. Namaz əsnasında oxunan dualar həm Quran ayələri, həm də Peyğəmbərdən gələn təsdiqli dua nümunələridir:
- Sübh namazı sonrası: “Allahummə innə əs’əlukə ilmən nafi’an, rizqan təyyiban və əmələn mutəqabbəla.”
- Səcdə zamanı: “Subhanə Rabbiyəl-Ə’la” və ya “Allahummə ğfirli vərhamni.”
- Son oturuşda: “Allahummə salli əla Muhammədin və əla ali Muhamməd.”
Hər rüknün sonunda dua ilə tamamlanan bu ibadət insanın həm cismini, həm ruhunu Allahla yaxınlaşdırır.
Dua ədəbləri – Qəbul olunması üçün nə etməliyik?
Peyğəmbər (s.ə.s) dua edərkən aşağıdakı ədəbləri tövsiyə etmişdir:
- Əvvəlcə Allaha həmd və salavat: Dua “Bismillah”, “Elhamdülillah” və Peyğəmbərə salavatla başlamalıdır.
- Əlləri açmaq: Əlləri göyə qaldırmaq bir ehtiyac və ümid simvoludur.
- Qibləyə yönəlmək: Mümkünsə qibləyə üz tutaraq dua etmək.
- Səmimi və təvazökar olmaq: Niyyətin saf, qəlbin təmiz olması.
- Qəbul olacağına inanmaq: Dərin inam və təslimiyyət.
- Təkəbbür və israr olmadan: Şərt qoymaq və tələbdə kobudluqdan çəkinmək.
Oxunması tövsiyə olunan gündəlik dualar
Aşağıdakı dualar gündəlik həyatın bir hissəsi kimi tövsiyə olunur:
- Səhər ayıldıqda: “Əlhəmdülillahilləzi əhyana bə’də ma əmətənə və iləyhin-nuşur.”
- Evə girərkən: “Allahummə inni əs’əlukə xəyrəl-məvləc və xəyrəl-məxrəc.”
- Qorunma üçün: “Auzu bikalimatillahit-təmməti min şərri ma xələq.”
- Yatmazdan əvvəl: Ayətəl-Kürsi və İxlas, Fələq, Nas surələrinin oxunması.
Bu dualar həm ruhi rahatlıq gətirir, həm də şəxsi və ailəvi həyatın bərəkətini artırır.
Müasir dövrdə dua – Psixoloji və sosial baxış
Müasir psixologiyada dua və meditasiya stresə qarşı ən effektiv üsullardan biri hesab olunur. Davamlı dua edən insanların:
- Depressiya göstəriciləri daha aşağı,
- Yuxu keyfiyyəti daha yaxşı,
- Həyata pozitiv baxış səviyyələri daha yüksək olur.
Bundan əlavə, dua sosial cəmiyyətlərdə birlik, paylaşma və empati hisslərini artırır, çünki kollektiv dualar – xüsusilə Ramazan, Qurban bayramı və cümə namazlarında – sosial bağlılığı gücləndirir.
Dua – bir cümlədən ibarət olsa belə, bəzən bir ömür boyu davam edən bir ehtiyacın sözə çevrilmiş halıdır. İnsan olaraq həyatın içindəki çətinliklər, sevinc və imtahanlarla qarşılaşdıqda bizə düşən yalnız susmaq yox, dua ilə danışmaqdır.
Unutmamalıyıq ki, bəzən duamız qəbul olunur, bəzən də daha xeyirlisi ilə əvəzlənir. Amma ən önəmlisi budur: Allah heç bir duanı cavabsız buraxmaz. İstər gec, istər tez – hər bir dua, ilahi sistemdə yerini tapır.
Dua edək. Çünki dua – ümiddir, şükürdür, bağışlanma və möhkəmlikdir. Qəlbdən gələn bir dua, bəlkə də qismətimizin yönünü dəyişə bilər.
