Endoskopiya Nədir: Riski Alternativləri

Müasir tibbin sürətlə inkişaf etdiyi bir dövrdə diaqnostika və müalicə üsulları da paralel olaraq yenilənir. Bu inkişaflar arasında endoskopiya üsulu həm diaqnozun dəqiqləşdirilməsi, həm də bəzən müalicənin birbaşa tətbiqi baxımından mühüm yer tutur. Endoskopiya, daxili orqanların görüntülənməsi və lazımi hallarda biopsiya kimi müdaxilələrin aparılması üçün istifadə olunan minimal invaziv bir prosedurdur. Bu üsul, xəstəyə ağrısız, az riskli və daha az travmatik tibbi yanaşma təqdim etdiyi üçün geniş yayılıb.

Əsasən mədə-bağırsaq sisteminin yoxlanmasında tətbiq edilən bu prosedur, zamanla təkcə həzm orqanları ilə deyil, eyni zamanda burun, qulaq, ağciyər, sidik yolları və cinsiyyət orqanları kimi sahələrdə də geniş istifadə olunmağa başlamışdır. Endoskopiyanın uğurlu tətbiqi xəstəliyin erkən mərhələdə aşkarlanmasına şərait yaradır ki, bu da müalicənin uğurlu alınması üçün olduqca vacib amildir.

Məqsəd endoskopiyanın nə olduğu, hansı növlərinin mövcud olduğu, prosedurun necə həyata keçirildiyi, hansı xəstəliklərin aşkarlanmasında istifadə edildiyi və prosesin riskləri barədə dərin məlumatlar yer alır. Əsas məqsəd, Azərbaycan oxucusunu bu mövzu ilə bağlı aydın, maraqlı və peşəkar məlumatla tanış etməkdir.

Endoskopiya nədir?

Endoskopiya – “endo” (içəri) və “skopia” (baxmaq) sözlərinin birləşməsindən yaranan tibbi termin olub, insan orqanizminin daxili boşluqlarını, kanallarını və orqanlarını birbaşa vizual şəkildə görüntüləməyə imkan verən prosedurdur. Bu proses xüsusi alətlə – endoskopla həyata keçirilir. Endoskop elastik və ya sərt boru şəklində olan, ucunda işıq mənbəyi və kamera yerləşdirilmiş cihazdır.

Endoskopiya həm diaqnostik, həm də terapevtik məqsədlə aparıla bilər. Diaqnostik endoskopiyada əsas məqsəd orqanizmdə baş verən patologiyaları müşahidə etmək, müayinə aparmaq, nümunə (biopsiya) götürmək və xəstəliklərin mərhələsini müəyyənləşdirməkdir. Terapevtik endoskopiyada isə polip çıxarılması, qanaxmaların dayandırılması, yad cismlərin götürülməsi və ya bəzi cərrahi müdaxilələr yerinə yetirilə bilər.

Endoskopiya bir çox fərqli sahədə tətbiq oluna bilər və bu baxımdan müxtəlif növlərə ayrılır:

• Qastroskopiya: Mədə, qida borusu və onikibarmaq bağırsağın müayinəsi üçün istifadə olunur.
• Kolonoskopiya: Qalın bağırsağın və rektumun görüntülənməsini təmin edir.
• Bronxoskopiya: Ağciyərləri və tənəffüs yollarını araşdırmaq üçün aparılır.
• Sistoskopiya: Sidik kisəsi və sidik yollarının incələnməsi üçün tətbiq edilir.
• Laparoskopiya: Qarın boşluğunun və kiçik çanaq orqanlarının görüntülənməsi üçün istifadə olunan invaziv üsuldur.
• Artroskopiya: Oynaqların (diz, çiyin və s.) görüntülənməsi üçün icra olunur.
• Histeroskopiya: Uşaqlıq və uşaqlıq boynunun iç quruluşunu araşdırmaq üçün tətbiq edilir.
• Rektoskopiya: Anusun və rektumun incələnməsinə imkan verir.

Bu növlərin hər biri xüsusi alət və texnika tələb edir və həkimin qərarı ilə seçilir.

Endoskopiya necə aparılır?

Endoskopiya prosedurunun icrası planlı şəkildə həyata keçirilir və bir neçə mərhələdən ibarətdir. Prosesin əvvəlində pasiyentə prosedurun mahiyyəti izah edilir və razılıq alınır. Müayinə ediləcək orqanın növündən asılı olaraq, pasiyent prosedura xüsusi hazırlıq mərhələsindən keçə bilər. Məsələn, qastroskopiya üçün pasiyentin 6-8 saat ac qalması tələb olunur, kolonoskopiya üçün isə bağırsaqların xüsusi mayelərlə təmizlənməsi vacibdir.

Prosedur zamanı pasiyent rahat mövqedə uzanır və lazımi lokal və ya sedasiya altında müayinə aparılır. Endoskop vasitəsilə orqan daxilinə daxil olunur, real vaxtda görüntülər monitorda izlənilir və qeydə alınır. Əgər lazım olarsa, həkim biopsiya götürə bilər və ya terapevtik müdaxilə həyata keçirər. Müayinə sonrası pasiyent 1-2 saat müşahidədə saxlanıla bilər, lakin ümumilikdə bu prosedur çox vaxt gündəlik ambulator şəraitdə aparılır.

Endoskopiyanın üstünlükləri

Endoskopiya müasir tibbin təqdim etdiyi ən faydalı diaqnostik metodlardan biridir. Onun əsas üstünlüklərinə aşağıdakılar daxildir:

• Ağrısız və minimal invaziv prosedur olması
• Diaqnozun erkən mərhələdə dəqiqliklə müəyyən olunması
• Eyni anda həm diaqnoz, həm də müalicə funksiyasını daşıması
• Əməliyyatsız bəzi müdaxilələrin aparılması imkanı
• Qısa sağalma müddəti və aşağı risk dərəcəsi

Bu üstünlüklər sayəsində endoskopiya pasiyentlərin həm fiziki, həm də psixoloji rahatlığını təmin edir.

Endoskopiya nə zaman təyin olunur?

Endoskopiya müxtəlif simptomlar və klinik vəziyyətlər zamanı həkim tərəfindən təyin oluna bilər. Bunlara aşağıdakılar aiddir:

• Qarında ağrı və ya şişkinlik
• Davamlı ürəkbulanma və qusma
• Qanlı nəcis və ya nəcisdə selik
• Xroniki ishal və ya qəbizlik
• Mədə yanması və yemək borusunda yanğı hissi
• Səbəbi bilinməyən arıqlama
• Tənəffüs problemləri və ya tez-tez öskürək
• Sidik yollarında qan və ya ağrılı sidik ifrazı

Həkim bu əlamətləri nəzərə alaraq xəstənin vəziyyətinə uyğun endoskopiya növünü təyin edir.

Prosedur sonrası nə baş verir?

Endoskopiyadan sonra pasiyent bir müddət istirahət etməli və müəyyən təlimatlara riayət etməlidir. Əgər sedasiya tətbiq edilibsə, həmin gün maşın sürmək və ya diqqət tələb edən işlər görmək tövsiyə olunmur. Boğazda yüngül qaşınma, qarında qaz və narahatlıq hissi müşahidə oluna bilər, lakin bu əlamətlər adətən 24 saat ərzində keçib gedir.

Əgər prosedur zamanı biopsiya götürülübsə, nəticələrin çıxması 5-10 gün çəkə bilər. Həkim nəticələrə əsasən, əlavə müayinələr və ya müalicə planı hazırlayır.

Endoskopiyanın riskləri varmı?

Endoskopiya ümumilikdə təhlükəsiz bir prosedur hesab olunur, lakin az da olsa bəzi risklər mövcuddur:

• Boğazda və ya bağırsaqda yüngül qıcıqlanma və ya zədələnmə
• Nadir hallarda qanaxma (xüsusilə biopsiya zamanı)
• Əlverişsiz reaksiyalar (allergiya və ya sedasiyaya qarşı əks təsir)
• Orqan perforasiyası (çox nadir)

Bu risklər həkim nəzarəti və düzgün hazırlıqla minimuma endirilə bilər. Təcrübəli tibbi personal tərəfindən icra olunan prosedurda ciddi komplikasiyalar çox nadir rast gəlinir.

Azərbaycanda endoskopiya xidmətləri

Azərbaycanda bir çox dövlət və özəl klinikalar endoskopik müayinələri uğurla həyata keçirir. Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Lənkəran və digər şəhərlərdə təchiz olunmuş mərkəzlərdə bu xidmətlər mövcuddur. Müasir texnologiyalı cihazlarla təchiz edilmiş endoskopiya kabinetləri, pasiyentlərin rahatlığını təmin edən şərait və ixtisaslı həkimlər vasitəsilə xidmət göstərilir.

Qiymətlər müayinənin növü və klinikadan asılı olaraq dəyişir. Orta hesabla qastroskopiya 50-150 AZN, kolonoskopiya isə 100-250 AZN aralığında olur. Dövlət xəstəxanalarında isə bu xidmət bəzən ödənişsiz də təqdim oluna bilər.

Endoskopik texnologiyalardakı yeniliklər

Son illərdə endoskopik texnologiyalar daha da inkişaf etmişdir. Artıq “video kapsul endoskopiya” adlı üsul sayəsində pasiyent yalnız bir kapsul udaraq mədə-bağırsaq sisteminin tam görüntüsünü təmin edə bilir. Bu kapsul daxilində mikro kamera yerləşir və orqanizmdən keçdikcə görüntüləri xarici cihazlara ötürür.

Digər bir yenilik isə “robotik endoskoplar” və “3D görüntüləmə sistemləri” ilə bağlıdır. Bunlar həkimə daha dəqiq müayinə və minimal səhv ehtimalı təqdim edir. Bu inkişaflar sayəsində diaqnostikanın keyfiyyəti yüksəlir, xəstənin müalicəsi daha məqsədyönlü və vaxtında aparılır.

Endoskopiya həm həkimlər, həm də pasiyentlər üçün son dərəcə faydalı və güvənli tibbi prosedur hesab olunur. Xüsusilə mədə-bağırsaq xəstəliklərinin erkən mərhələdə aşkarlanmasında və bəzən müalicəsində əvəzolunmaz rol oynayır. Müasir cihazlar, təcrübəli tibbi heyət və prosedurun minimal risklə həyata keçirilməsi bu metodu gündəlik tibbi təcrübədə ön plana çıxarır.

Azərbaycan səhiyyə sistemində də endoskopik müayinələrin tətbiqi geniş yayılıb. Əhali arasında məlumatlılıq artdıqca, bu prosedurun qorxusuz və rahat şəkildə həyata keçirilə biləcəyi daha çox qəbul olunur. İnsanlar öz sağlamlıqlarını daha erkən mərhələdə nəzarətə götürmək üçün bu tip müayinələrə getməkdən çəkinməməlidirlər.

Ən Çox Verilən Suallar