Kükürd : Kimyəvi Xüsusiyyətləri, Əhəmiyyəti

Kükürd min illərdir insan həyatında özünəməxsus yer tutan, həm təbiətdə, həm də insan fəaliyyətində geniş istifadə olunan kimyəvi elementlərdən biridir. Onun adı ilk baxışdan bəsit səslənsə də, kükürd təkcə kimya laboratoriyalarında deyil, gündəlik həyatımızda, sağlamlıq sektorunda, kənd təsərrüfatında və sənayedə əvəzolunmaz rola malikdir. İnsanlar qədim dövrlərdən bu elementin gücünü tanıyıb və müxtəlif məqsədlərlə istifadə ediblər. Müasir dövrdə isə kükürdün istifadəsi daha da genişlənib və yeni texnologiyalar, innovativ məhsullar bu elementi gündəlik həyatımızın bir parçasına çevirib.

Kükürdün Kimyəvi Xüsusiyyətləri və Təbiətdə Yayılması

Kükürd kimyəvi cəhətdən simvolu “S” olan və dövri cədvəldə 16-cı yerdə dayanan bir elementdir. Rəngsiz, azca sarımtıl və qoxusuz bərk maddə şəklində rast gəlinir. Kükürd, təbiətdə sərbəst şəkildə və müxtəlif mineralların tərkibində, xüsusilə də pirit, silfit, qalen kimi sulfid filizlərində, həmçinin qızılı-sarı rəngdə olan “kükürd mazı” formasında rast gəlinir. Qədim zamanlardan vulkanik ərazilərdə kükürd tozunun öz-özünə meydana çıxması insanların bu elementə marağını artırıb.

Reklam

Kükürd təbiətdə təkcə torpaqda və minerallarda deyil, həm də canlı orqanizmlərin tərkibində, amin turşularının və bəzi vitaminlərin strukturunda yer alır. İnsan orqanizmi üçün vacib element olan kükürd, zülalların və fermentlərin tərkib hissəsidir və həyat üçün əvəzolunmazdır.

Kükürd Mazı

Xalq arasında “kükürd mazı” adlandırılan xam kükürd, əsasən vulkanik ərazilərdə, dağlıq zonalarda, bəzən isə duz yataqlarının yanında təbii şəkildə rast gəlinir. Xam kükürd əsasən parlaq sarı rəngdə olur və asanlıqla toz halına gətirilə bilir. Kükürd mazı Azərbaycan xalq təbabətində, xüsusilə də dəri xəstəlikləri və bədən parazitlərinin müalicəsində geniş istifadə olunur.

Kükürd mazı əslində emal olunmamış təbii kükürddür. Müasir sənayedə bu xammal əvvəlcə təmizlənir, toz halına gətirilir və daha sonra müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur. Bu toz birbaşa əkinçilikdə, bitki müalicəsində və bəzi tibbi preparatların tərkibində də istifadə edilir.

Reklam

Kükürd Tozu

Kükürd tozu ən geniş yayılmış kükürd məhsullarından biridir. Xüsusilə kənd təsərrüfatında, bağçılıqda, heyvandarlıqda və təbabətdə istifadə olunur. Kükürd tozu, zərərvericilərə, göbələklərə, həşəratlara qarşı effektiv vasitə kimi tanınır. Pomidor, üzüm, alma və digər bitkilərin xəstəliklərindən qorunması üçün bağbanlar tez-tez kükürd tozuna müraciət edirlər.

Kükürd tozunun satışı ölkəmizdə əsasən kənd təsərrüfatı mağazalarında, aqro marketlərdə və bəzi apteklərdə aparılır. Onun qiyməti isə qablaşdırma ölçüsünə və təmizliyinə görə dəyişir. Əlavə olaraq, kükürd tozu bəzi kosmetik vasitələrin tərkibində də istifadə edilir.

Kükürd Məlhəmi

Kükürd məlhəmi dəri xəstəliklərinin müalicəsində ən məşhur vasitələrdən biridir. Xüsusilə də ekzema, sızanaq, göbələk infeksiyaları, qaşınma və digər dermatoloji problemlərdə istifadə olunan bu məlhəm, həm xalq təbabətində, həm də müasir tibbdə əvəzolunmaz yer tutur. Apteklərdə kükürd məlhəmi adətən 10%, 20% və ən effektli sayılan 33%-lik formada satılır. 33%-lik kükürd məlhəmi daha güclü təsirə malikdir və adətən həkim məsləhəti ilə istifadə edilir.

Kükürd məlhəmi dəriyə sürtüləndə, bakteriya və göbələklərə qarşı güclü təsir göstərir, dərini təmizləyir və regenerasiya prosesini sürətləndirir. Uşaqlarda və həssas dərili insanlarda istifadə zamanı isə diqqətli olmaq tövsiyə olunur. Kükürd məlhəmi həmçinin dəri parazitlərinə, sızanaqlara, çibanlara və dəri səpgilərinə qarşı effektivdir.

Kükürd Dioksid

Kükürdün ən mühüm birləşmələrindən biri də kükürd dioksiddir (SO2). Bu qaz təbiətdə vulkan püskürmələri və yanan fosil yanacaqlar nəticəsində meydana çıxır. Kükürd dioksid əsasən sənayedə, xüsusilə gübrə istehsalı, kağız və tekstil sahəsində istifadə olunur. Bundan başqa, qida sənayesində bəzi məhsulların qoruyucu qatqısı kimi (E220) tətbiq edilir.

Kükürd dioksidin ən təhlükəli xüsusiyyəti odur ki, yüksək konsentrasiyada insan sağlamlığı üçün zərərlidir. Qaz şəklində nəfəs aldıqda tənəffüs yollarını qıcıqlandırır, astma və bronxit xəstəliyi olan insanlar üçün əlavə risk yaradır. Sənayedə bu qazın emissiyasını azaltmaq üçün xüsusi filtrlər və texnologiyalar tətbiq olunur.

Kükürdün Təbiətdə Rolu və İnsan Sağlamlığında Əhəmiyyəti

Kükürd təbiətdə həyat üçün vacib olan bir elementdir. Bitki, heyvan və insan orqanizmlərində hüceyrə səviyyəsində bir çox həyati prosesdə iştirak edir. Kükürd tərkibli amin turşuları – metionin və sistin – zülal quruluşunda vacib rol oynayır. Bundan əlavə, bədəndə enerji mübadiləsi, immun sisteminin fəaliyyətinin dəstəklənməsi və bir çox fermentlərin işində kükürdün xüsusi rolu var.

Kükürd çatışmazlığı insanlarda immunitetin zəifləməsinə, dərinin və saçın kövrəkləşməsinə, sinir sisteminin pozulmasına səbəb ola bilər. Ona görə də, balanslı qidalanma və lazım gəldikdə kükürd tərkibli preparatların istifadəsi tövsiyə olunur.

Kükürd İlanı

Xalq arasında “kükürd ilanı” ifadəsi bəzən eşidilir. Lakin buradakı “kükürd” sözü konkret bir ilan növü deyil, əsasən zəhərli, sarımtıl rəngli, tez-tez kükürd tozu ilə birlikdə təsəvvür olunan bir heyvanı bildirir. Xalq təbabətində isə kükürd ilanı haqqında bir sıra mif və inamlar mövcuddur, lakin elmi baxımdan bu heyvan növü Azərbaycan faunasına aid deyil. Əsasən təbii kükürd yataqlarında təsadüf edilən və ilanabənzər sürünənlər “kükürd ilanı” kimi adlandırılsa da, bu daha çox yerli folklora aiddir.

Kükürdün İstifadə Sahələri

Kükürdün istifadə sahələri çox genişdir. Onun əsas tətbiq sahələrinə aşağıdakılar daxildir:

Kənd təsərrüfatı: Bitkilərdə zərərvericilərə qarşı, torpağın tərkibinin yaxşılaşdırılması və məhsuldarlığın artırılması üçün istifadə edilir.
Kimya sənayesi: Sulfat turşusunun istehsalı, qələvilərin hazırlanması və müxtəlif sənaye proseslərində istifadə olunur.
Kosmetologiya və tibbi preparatlar: Kükürd məlhəmi, kükürd sabunu və müxtəlif kosmetik vasitələrdə təbii antiseptik kimi istifadə olunur.
Qida sənayesi: Kükürd dioksid bəzi məhsulların qoruyucu maddəsi kimi tətbiq edilir.
Əczaçılıq: Dərman preparatlarının hazırlanmasında, dəri xəstəlikləri üçün məlhəm və krem istehsalında istifadə olunur.
Ev təsərrüfatı: Kükürd tozu ev heyvanlarının dərisinin parazitlərdən təmizlənməsi, bəzən isə evdə zərərvericilərə qarşı istifadə olunur.

Kükürd Məlhəminin Faydaları və Tətbiqi

Kükürd məlhəmi, xüsusən də 33%-lik məlhəm, dəri xəstəliklərində çox effektivdir. O, müxtəlif mikroorqanizmlərin və göbələk infeksiyalarının məhv edilməsinə, dəri səthində yaranan iltihabın və səpgilərin aradan qaldırılmasına kömək edir. Ən çox aşağıdakı hallarda istifadə edilir:

Sızanaq və akne: Gənclər arasında yayılmış dəri problemlərinin aradan qaldırılmasında istifadə olunur.
Qaşınma və ekzema: Dəri səthində yaranan qaşınma və iltihab hallarında çox təsirlidir.
Göbələk xəstəlikləri: Xüsusilə də ayaq və əllərdə olan göbələk infeksiyalarında istifadə olunur.
Dəri parazitləri: Bit, gənə və digər parazitlərə qarşı tətbiq edilir.

Kükürd məlhəmi dərinin sağlamlığını qoruyur, bərpa edir və dərinin yenilənmə prosesini sürətləndirir.

Kükürdün Satışı və Qiymətləri

Kükürd məhsulları – toz, məlhəm, sabun və digər formalar – ölkənin əksər apteklərində, kənd təsərrüfatı mağazalarında, bəzi supermarketlərdə və onlayn satış platformalarında tapılır. Qiymətlər məhsulun növündən, tərkibindən və qablaşdırma ölçüsündən asılı olaraq dəyişir. Misal üçün, kükürd sabununun qiyməti 2-5 AZN arasında, kükürd tozunun isə çəkisinə görə 3-10 AZN arasında dəyişə bilər.

Kükürd həm qədim, həm də müasir dünyada öz əhəmiyyətini heç vaxt itirməyən elementlərdəndir. Onun bənzərsiz xüsusiyyətləri, geniş istifadə imkanları və insan sağlamlığındakı rolu bu elementi gündəlik həyatımızın vacib hissəsinə çevirir. Kükürdün düzgün istifadəsi həm təbiətə, həm də insan orqanizminə fayda verir. Ənənəvi xalq təbabətindən tutmuş müasir sənaye və kosmetika sahəsinə qədər kükürdün tətbiq imkanları hər gün bir qədər də genişlənir. Bu yazı vasitəsilə oxucu kükürdün kimyəvi, bioloji, tibbi və məişət baxımından əhəmiyyətini daha dərindən dərk edə bilər. Gələcəkdə də bu təbii sərvətin daha yeni və innovativ sahələrdə tətbiqi gözlənilir.