Ənginar (latınca: Cynara scolymus) qədim dövrlərdən bəri istifadə olunan, həm qida, həm də dərman kimi dəyəri yüksək olan bitkilərdən biridir. Ənginar əsasən Aralıq dənizi regionunda yetişdirilsə də, artıq bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda da maraq doğuran və istifadəsi artan faydalı bitkilər sırasındadır. Onun həm sağlamlıq üçün olan faydaları, həm də mətbəxdəki istifadə imkanları çox genişdir.
Ənginarın mənşəyi və tarixi
Ənginarın mənşəyi Aralıq dənizi hövzəsinə dayanır. Tarixi mənbələrə əsasən, ənginar qədim Yunanıstan və Roma dövrlərində məşhur olub və xüsusilə zəngin və aristokrat təbəqə tərəfindən istifadə edilib. Əfsanəyə görə, ənginar tanrı Zevs tərəfindən bir qadının bitkiyə çevrilməsi nəticəsində yaranıb. Bitkinin elmi adı “Cynara” da bu əfsanə ilə əlaqədardır. Ənginar orta əsrlərdə Avropa ölkələrində xüsusilə İtaliya, Fransa və İspaniyada geniş şəkildə yetişdirilib və bu gün də həmin ölkələr ənginar istehsalında ön sıradadır.
Ənginarın botaniki xüsusiyyətləri
Ənginar, papatyakimilər (Asteraceae) fəsiləsinə aiddir. Çoxillik bitkidir və əsasən böyük, dişli yarpaqları, möhkəm kökü və iri, yaşıl-bənövşəyi rəngli çiçək başı ilə tanınır. Yeyilən hissəsi, əslində, açmamış çiçək tumurcuğudur. Ənginar 1,5-2 metr hündürlüyə qədər böyüyə bilir. İqlimə və şəraitə görə müxtəlif növləri mövcuddur. Əsas növləri bunlardır:
- Green Globe
- Romanesco
- Violetto
- Big Heart
Ənginar daha çox günəşli, isti iqlimi və yaxşı suvarılan torpaqları sevir.
Ənginarın kimyəvi tərkibi
Ənginar zəngin kimyəvi tərkibi ilə seçilir. Bu bitkinin tərkibində aşağıdakı maddələr mövcuddur:
- Vitaminlər: C vitamini, B qrupu vitaminləri (B1, B2, B3, B6), fol turşusu
- Mineral maddələr: Kalium, maqnezium, kalsium, dəmir, fosfor
- Antioksidantlar: Sinarin, luteolin, kversetin
- Lif: Həzm sistemi üçün vacib olan pəhriz lifi
- Zülal və az miqdarda yağ Ənginar, xüsusilə sinarin maddəsi ilə qaraciyər üçün çox faydalıdır və bədəndə toksinlərin atılmasına kömək edir.
Ənginarın sağlamlığa faydaları
Ənginar çoxsaylı sağlamlıq faydalarına malikdir. Onun əsas müsbət təsirləri aşağıdakılardır:
Qaraciyər üçün faydası
Ənginar qaraciyər hüceyrələrinin yenilənməsinə kömək edir və qaraciyərin zərərli maddələrdən təmizlənməsini sürətləndirir. Xüsusilə sinarin maddəsi öd ifrazını artırır və qaraciyərin fəaliyyətini dəstəkləyir.
Həzm sisteminə təsiri
Ənginar mədə və bağırsaqlar üçün faydalıdır. Lif tərkibi yüksək olduğu üçün həzmi yaxşılaşdırır, qəbizliyin qarşısını alır və bağırsaq mikroflorasını dəstəkləyir.
Xolesterinin tənzimlənməsi
Araşdırmalar göstərir ki, ənginar xolesterin səviyyəsinin aşağı salınmasına kömək edə bilər. Xüsusilə pis xolesterin (LDL) səviyyəsini azaldaraq ürək-damar xəstəlikləri riskini azaldır.
İmmunitet sistemini gücləndirir
Ənginarın tərkibindəki C vitamini və antioksidantlar orqanizmin müdafiə sistemini gücləndirir, virus və infeksiyalara qarşı müqaviməti artırır.
Qan şəkərinin tənzimlənməsi
Ənginar, xüsusilə insulin müqavimətini tənzimləməyə kömək edir və şəkərli diabetin qarşısını almaq üçün faydalıdır.
Arıqlamağa dəstəyi
Az kalorili və yüksək lifli olduğu üçün ənginar diyet menyularında tez-tez istifadə edilir. Toxluq hissi verir və maddələr mübadiləsini sürətləndirir.
Ənginarın istifadəsi və hazırlanma üsulları
Ənginar müxtəlif formalarda istifadə edilə bilər:
- Qaynadılaraq salatlarda
- Qızardılaraq və ya sobada bişirilərək
- Ənginar çayı şəklində
- Konserv və ya turşu formasında
- Əczaçılıq məqsədilə ekstrakt və kapsul şəklində Ənginar hazırlayarkən onun sərt yarpaqları və tüklü hissəsi (çəkirdək) təmizlənməli, yalnız yumşaq, yeyilən hissəsi istifadə olunmalıdır.
Ənginarın dərman məqsədilə istifadəsi
Ənginar uzun illərdir ki, təbii müalicə vasitəsi kimi tanınır. Xüsusilə qaraciyər xəstəlikləri, öd kisəsi problemləri, yüksək xolesterin və həzm pozğunluqlarında istifadə edilir. Bitkinin yarpaqlarından hazırlanan ekstrakt və tabletlər apteklərdə satılır. Bəzi ölkələrdə ənginar preparatları rəsmi olaraq dərman kimi qeydiyyata alınıb.
Ənginar yetişdirilməsi və Azərbaycanda vəziyyət
Ənginar, Azərbaycan üçün nisbətən yeni, lakin sürətlə yayılmaqda olan kənd təsərrüfatı məhsuludur. İqlim baxımından ölkəmizin bəzi bölgələri ənginar yetişdirilməsi üçün əlverişlidir. Xüsusilə Abşeron yarımadası, cənub bölgəsi və Aran rayonlarında ənginar əkininə maraq artır. Ənginarın əkilməsi üçün torpağın yaxşı hazırlanması, suvarma və günəş işığının bol olması vacibdir.
Ənginarın iqtisadi əhəmiyyəti
Ənginar yüksək gəlirli bitkilərdən biridir. Dünya bazarında ənginara olan tələbat artdığından, bu sahə kənd təsərrüfatı və ixrac üçün perspektivlidir. Ənginar həm yerli bazarda, həm də xaricə satılaraq ölkə iqtisadiyyatına töhfə verə bilər. Eyni zamanda, ənginardan əldə edilən ekstrakt, çay və dərman məhsulları da əlavə gəlir mənbəyi yaradır.
Ənginar haqqında maraqlı faktlar
- Ənginar qədim Misirdə də tanınırdı və müqəddəs bitkilərdən sayılırdı.
- İtaliyada keçirilən “Ənginar Festivalı” hər il minlərlə turisti cəlb edir.
- Ənginar dünyada ən çox İtaliya, İspaniya, Misir və Fransada yetişdirilir.
- Ənginar çiçək açdıqda bənövşəyi və iri çiçəklərə sahib olur, lakin çiçək açandan sonra yeyilmir.
- Bir ənginar bitkisi bir neçə il ərzində məhsul verə bilər.
- Ənginar kalorisi aşağı, lakin vitamin və mineral baxımından zəngin bir qidadır.
Ənginar sağlam həyat tərzi üçün əvəzolunmaz bitkilərdən biridir. Onun qida dəyəri, sağlamlığa təsiri və müalicəvi xüsusiyyətləri ənginarı həm gündəlik rasionda, həm də profilaktik məqsədlə istifadəni məqsədəuyğun edir. Azərbaycanda ənginarın daha geniş yayılması və becərilməsi ölkəmiz üçün həm iqtisadi, həm də sağlamlıq baxımından faydalı ola bilər. Ənginar seçərkən və istifadə edərkən təzə, sağlam və keyfiyyətli məhsul seçməyə diqqət etmək vacibdir. Həm mətbəxdə, həm də təbii müalicə vasitəsi olaraq ənginardan düzgün şəkildə istifadə etmək bir çox xəstəliklərin qarşısını almağa kömək edə bilər.
Ən çox verilən suallar
- 1. Ənginar nə üçün faydalıdır?
- Ənginar qaraciyəri təmizləyir, həzm sistemini yaxşılaşdırır, xolesterini tənzimləyir və immuniteti gücləndirir.
- 2. Ənginar necə istifadə olunur?
- Ənginar qaynadılaraq, qızardılaraq, çay şəklində və ya konserv olaraq istifadə edilə bilər.
- 3. Ənginarın hansı hissəsi yeyilir?
- Ənginarın yumşaq, içərisində olan tumurcuq və alt hissəsi yeyilir, sərt yarpaqları və tükləri isə təmizlənir.
- 4. Ənginar çayı nə üçün içilir?
- Ənginar çayı qaraciyəri təmizləmək, öd ifrazını artırmaq və həzmi yaxşılaşdırmaq üçün içilir.
- 5. Ənginarın zərəri varmı?
- Ənginar normal miqdarda istifadə edildikdə təhlükəsizdir, lakin allergiyası olan şəxslər və öd daşları problemi olanlar ehtiyatlı olmalıdır.
- 6. Ənginar arıqlamağa kömək edirmi?
- Bəli, aşağı kalorili və yüksək lifli olduğuna görə ənginar arıqlamağa dəstək verir və toxluq hissi yaradır.
- 7. Ənginar Azərbaycanda harada yetişir?
- Ənginar əsasən Abşeron, cənub bölgəsi və Aran rayonlarında yetişdirilir.
- 8. Ənginarın saxlanma qaydası necədir?
- Təzə ənginar soyuducuda, sərin və quru yerdə bir neçə gün saxlanıla bilər. Hazır yeməklər isə soyuducuda 1-2 gün ərzində istifadə edilməlidir.
- 9. Ənginar hansı xəstəliklərdə faydalıdır?
- Ənginar qaraciyər xəstəlikləri, xolesterin problemi, həzm pozğunluqları və şəkər xəstəliyində faydalıdır.
- 10. Ənginarı hamilə qadınlar istifadə edə bilərmi?
- Hamilə qadınlar ənginarı həkim məsləhəti ilə və mülayim miqdarda istifadə edə bilərlər.
