Eşq – insanın həyatında bəzən bir baxışda doğan, bəzən illərlə içinə düşüb iz buraxan, bəzən də əsrlər boyu poeziyanın ilham mənbəyinə çevrilən ən güclü hissdir. Bu hissin ən təsirli ifadə vasitələrindən biri də şeirdir. Eşq şeirləri – sevgini, həsrəti, gözlənti və sədaqəti sözlərlə ifadə edən, oxuyanın qəlbinə toxunan sənət nümunələridir. Bu yazıda Azərbaycan poeziyasında eşq mövzusuna həsr olunan əsərlərə, xüsusilə Nizami Gəncəvi, Mikayıl Müşfiq, Bəxtiyar Vahabzadə kimi klassik və müasir şairlərimizin duyğularla yoğrulmuş eşq şeirlərinə nəzər salacağıq.
Eşq şeirlərinin mənəvi və ədəbi gücü
Eşq şeirləri sadəcə romantik hissləri ifadə etmək üçün deyil, həm də insanın daxili aləmini, həyat fəlsəfəsini və yaşantılarını poetik dillə çatdırmaq üçün yazılır. Azərbaycan ədəbiyyatında eşq yalnız bədənə deyil, həm də ruha yönələn bir təmizlik, bir mənəviyyat rəmzidir. Klassik şairlər eşqi bəzən Tanrıya, bəzən Vətənə, bəzən gözəlliyə, bəzən isə yoxluqla dolu bir arzuya çevrilmiş obrazlarla təqdim edirlər.
Eşq şeirləri bu baxımdan:
- İnsani duyğuları dərinliklə əks etdirir,
- Estetik və sənət baxımından poeziyanın zirvələrində qərar tutur,
- Tarix, mədəniyyət və adət-ənənələrlə bağlı motivləri yaşadır,
- İnsanın özü ilə və digərləri ilə münasibətində mənəvi körpü rolunu oynayır.
Azərbaycan eşq şeirlərinin tarixi kökləri
Azərbaycan ədəbiyyatında eşq mövzusu hələ qədim dövrlərdən klassik şairlərin əsərlərində öz yerini tapmışdır. 12-ci əsrdə yaşayan Nizami Gəncəvi, 16-cı əsrin ustadı Füzuli, XX əsrin romantik şairləri olan Mikayıl Müşfiq, Bəxtiyar Vahabzadə, Rəsul Rza, Səməd Vurğun və digərləri sevgi mövzusunu müxtəlif cəhətlərdən yanaşaraq əsərlərində yaşatmışlar.
Bu şairlər eşqi:
- Ən yüksək məna səviyyəsində,
- Simvolik və bədii vasitələrlə,
- Həm fərdi, həm də ictimai baxışla təqdim etmişlər.
Nizami Gəncəvi eşq şeirləri – Allaha və insana olan sevginin poeziyası
Nizami Gəncəvi (1141–1209) Azərbaycan ədəbiyyatında eşqə ilahi məna verən, onu yüksək fəlsəfi düşüncə ilə təqdim edən ilk böyük klassiklərdəndir. Onun məşhur “Xəmsə”sindəki “Leyli və Məcnun” poeması təkcə sevgi hekayəsi deyil, həm də eşqin irfani anlamda təsviridir.
Nizaminin eşq şeirlərində əsas mövzular:
- Məni-mətləb arasındakı ayrılıq,
- Ruhani sevgi ilə cismani ehtirasın qarşıdurması,
- Qadına olan heyranlıq və sayğı,
- Aşiqin mənəvi kamilliyə çatmaq üçün yaşadığı iztirablar.
Nizami yazırdı:
“Eşq elə bir atəşdir ki, ürəyi yandırar,
Sevəni kül edər, lakin özündən vaz keçənə nur olar.”
“Eşqin oduna düşən aşiqlər,
Tərk edər dünya malın, daş-kəsəyi.
Bir baxışın yetər ruhumun sönməsinə,
Gözlərin – mənim qibləm, mənim səma səfərim.”
“Şirinə məktub” (Xosrovun dili ilə)
“Səni gördüm – göydə ay sönər,
Səni sevdim – qəlbimdə səs dinməz.
Sənsiz qalan gecələr – sonsuz qaranlıq,
Sənsiz ömür – bir nəfəs qədər səssiz.”
Mikayıl Müşfiq eşq şeirləri – Romantik duyğuların çağlayanı
XX əsr Azərbaycan poeziyasının ən incə hissiyatlı şairlərindən biri olan Mikayıl Müşfiq (1908–1938) eşqə həm romantik, həm də vətənpərvər bir ruhla yanaşmışdır. Onun şeirləri gənc sevginin ehtirası, həyəcani və saflığı ilə doludur.
Müşfiqin tanınmış eşq şeirləri:
- “Yenə o bağ olaydı”,
- “Sənə mənə hər şey deyərdim”,
- “Qəribədir eşq”,
- “Könlüm səni arar”.
Səni sevirəm – bu nə qərib duyğudur!
Ruhum qaranlıqda, səndə işıq uyudur.
Həyatım sənlədir, sənlə döyünür canım,
Sevgim sənə bitib, sənlə başladı danım.
Sənə mənə hər şey deyərdim,
Gözlərində itən gecəyə,
Gözlərində doğan sabaha,
Hər duyğumu açıq deyərdim.
Qəribədir eşq…
Göz yaşıyla gülər,
Gülüş içində ağlar bəzən.
Dodaqda təbəssüm, qəlbdə yanar bir səs…
Bir səssiz gecədə səni düşündüm,
Ulduzlara dedim adını pıçıltı ilə.
Gecə nəfəs alırdı, adınla dolurdu külək,
Məni sənə aparırdı xəyallarım.
Bu şeirlərdə:
- Aşiqin duyğularını səmimi və təbii şəkildə ifadə etməsi,
- Qadına romantik sevgi ilə yanaşması,
- Təbiət təsvirləri ilə eşqin vəhdəti diqqət çəkir.
Bəxtiyar Vahabzadə eşq şeirləri – Hisslərlə dolu, fəlsəfi düşüncəli poeziya
Bəxtiyar Vahabzadə (1925–2009) həm vətənə, həm insana, həm də sevgiyə bağlılığı ilə seçilən şairdir. Onun şeirlərində eşq – bəzən sədaqət, bəzən ağrı, bəzən də bir xalqın qürur duyğusu ilə yoğrulmuş ali hissdir.
Onun bəzi məşhur eşq yönümlü şeirləri:
- “Gəl barışaq”,
- “Mən sənin eşqinəm”,
- “Sevgi nədir?”,
- “İlk məhəbbət”.
Gəl barışaq, sevirsənsə, gəl barışaq,
Qırma qəlbi, sevgi varsa, gəl barışaq.
Söz bitməsin, baxış sönməsin bir daha,
Gəl, barışaq – barış eşqdir, barış haqq.
İlk məhəbbət – bir ümid, bir arzudur,
Qəlbimdə bir oxşar kədər, sevincdir.
Bir gülüş, bir baxış – yaddaşda izdir,
Gəlib-keçənlər arasında tək səndir.
Sən olmasan, könül susar,
Ruh da çökər, sükut durar.
Qəlbim səni unutmaz heç,
Sevgi sənsən, sən olmayınca – heç!
Sevgi nədir? – soruşma, çünki cavabsızdır,
Bir baxışda doğar, bir baxışda solub gedər.
Bəzən bir gülüşdə əbədi qalar,
Bəzən də bir susqunluqda yox olar.
Səni sevmək – səssizcə dua etməkdir,
Hər nəfəsdə səni düşünməkdir.
Gecənin qaranlığında adını pıçıldamaq,
Səssiz göz yaşında adını tapmaqdır…
Bəxtiyar müəllimin şeirlərində eşq:
- Dərin düşüncə və fəlsəfi mənalarla zəngindir,
- Varlıqla yoxluğun, həsrətlə ümidin sərhədində dayanır,
- Eşq yalnız bir hiss deyil, insanın özü ilə savaşına çevrilir.
Müasir dövrdə eşqə aid şeirlər – Gənc qələmlərin duyğuları
Bu gün də Azərbaycan ədəbiyyatında gənc şairlər eşq mövzusuna xüsusi diqqət ayırır. Onların şeirlərində eşq:
- Virtual münasibətlər fonunda,
- Ayrılıq, nostalgiya, sosial basqılar kontekstində,
- Şəxsi təcrübələrə əsaslanan modern yanaşmalarla təqdim edilir.
Sosial şəbəkələrdə çox paylaşılan və oxunan yeni nəsil şairlərin əsərləri arasında “səni sevmək cinayətmiş kimi baxdılar”, “gözlərində boğulanlar klubuna xoş gəlmisən” kimi ifadələr sevginin necə dəyişdiyini göstərir.
Eşq şeirləri və xalq arasında rolu
Eşq şeirləri Azərbaycan xalqının dilində zərb-məsələ, bayatıya, nəğməyə çevrilmişdir. Məhəbbət mahnılarının mətnləri də çox vaxt klassik və müasir şeirlərdən qaynaqlanır. Xalq musiqisi, muğam və aşıq ədəbiyyatında eşq əsas motivlərdən biri olmuşdur.
Eşq şeirləri həyatımızda – Niyə oxunur və sevilir?
- Eşq şeirləri oxucuda həm nostalgiya, həm təsəlli, həm də motivasiya yaradır.
- Sevgi yaşayanlar öz hisslərini bu şeirlərdə tapır.
- Ayrılıq yaşayanlar təsəlli axtarır.
- Bəziləri isə yalnız gözəl sözlərə heyran qalır.
Azərbaycan ədəbiyyatında eşq şeirləri poeziyanın ən gözəl nümunələri sayılır. Nizami Gəncəvi eşqi irfani dərəcəyə qaldırdı, Mikayıl Müşfiq onu incəlik və romantika ilə yoğurdu, Bəxtiyar Vahabzadə isə sevgini dərin mənəvi və ictimai təhlillərlə zənginləşdirdi. Bu ənənə bu gün də davam edir. Eşq şeirləri dəyişən dünyada dəyişməyən duyğuların ən gözəl ifadəsidir.
