Fici Dənizi : Coğrafi Yerləşməsi, Fiziki Xüsusiyyətləri

Dünya okeanlarının ən maraqlı və ekzotik regionlarından biri olan Fici dənizi (bəzən “Fiji Sea” kimi də adlandırılır) Sakit Okeanın cənub-qərbində yerləşir. Bu dəniz adı ilə daha çox tanınan, ətrafı yüzlərlə ada və arxipelaqlarla əhatə olunan su hövzəsi, yalnız coğrafi baxımdan deyil, həm də tarixi, ekoloji və mədəni cəhətdən böyük əhəmiyyətə malikdir. Fici dənizi Avstraliya ilə Polineziya arasında, Melaneziyanın əsas regionunda, tropik enliklərdə yerləşir və dünyanın ən təmiz, ən zəngin biosferə sahib dənizlərindən biri kimi qiymətləndirilir.

Dənizin sahilləri və adaları dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan turistləri, alimləri və dəniz biologiyası ilə maraqlanan tədqiqatçıları cəlb edir. Fici dənizi, öz büllur kimi təmiz suları, rəngarəng mərcan rifləri, nadir balıq və dəniz heyvanları, eləcə də orijinal ada mədəniyyətləri ilə seçilir. Eyni zamanda, dəniz yolları və beynəlxalq ticarət baxımından da mühüm coğrafi düyün nöqtəsidir.

Fici dənizinin coğrafi yerləşməsi və fiziki xüsusiyyətləri

Fici dənizi Cənubi Sakit Okeanda, əsasən Fici arxipelaqı və onun ətraf adaları əhatə edən geniş su hövzəsidir. Bu dəniz şimalda Vanuatu və Solomon adaları, qərbdə Avstraliya və Yeni Kaledoniya, şərqdə Tonqa, cənub-şərqdə isə Samoa adaları ilə həmsərhəddir. Dənizin sahəsi təxminən 1,3 milyon kvadrat kilometrə yaxınlaşır, bəzi mənbələrdə isə bu rəqəm bir qədər fərqli göstərilə bilər.

Fici dənizinin dərinliyi bəzi yerlərdə 5 000 metrə çatır. Ən dərin nöqtələrindən biri “Fici çökəkliyi” adlanır. Dəniz sahilləri adətən vulkanik və mərcan mənşəlidir, burada iri mərcan rifləri və müxtəlif arxipelaqlar – Fici, Vanuatu, Tonqa və digərləri yerləşir.

Dənizin suyu isti və şəffafdır, tropik iqlimin təsiri altında ilboyu orta temperatur 25-28°C arasında dəyişir. Fici dənizində tez-tez tropik qasırğalar, tayfunlar və ya siklonlar müşahidə olunur, amma sualtı biosferə ziyan vurmadan təbiət balansı qorunub saxlanılır.

Fici dənizinin geoloji quruluşu və yaranma tarixi

Fici dənizinin yaranması geoloji baxımdan Sakit Okeanın tektonik fəallığı ilə sıx bağlıdır. Bu ərazi bir neçə böyük tektonik plitənin – Avstraliya, Sakit Okean və Cənubi Sakit Okean plitələrinin kəsişmə nöqtəsində yerləşir. Adalar və dəniz dibinin əsas hissəsi vulkanik mənşəlidir. Burada tez-tez yeraltı zəlzələlər, sualtı vulkan püskürmələri baş verir.

Fici arxipelaqı və ətraf adalar, əsasən pleystosen dövründə, güclü vulkanik və tektonik proseslər nəticəsində formalaşıb. Dənizin dibində yüzlərlə sualtı vulkan, isti bulaqlar və nadir mineral yataqları tapılır.

Fici dənizinin adaları və arxipelaqları

Fici dənizinin ən böyük və tanınmış arxipelaqları Fici, Vanuatu, Yeni Kaledoniya, Tonqa və Samoa adalarıdır. Fici arxipelaqına 300-dən çox ada daxildir, onların ən böyükləri Viti Levu və Vanua Levu adalarıdır. Adalarda vulkanik dağlar, tropik meşələr, çaylar və suluq sahillər üstünlük təşkil edir.

Bu adalarda yerli əhali, öz qədim adət-ənənələrini, dil və mədəniyyətini qoruyub saxlamışdır. Fici dənizi regionu həm də Melaneziya və Polineziya xalqlarının kəsişmə nöqtəsi sayılır.

Fici dənizinin ekosistemi və biomüxtəlifliyi

Fici dənizi dünyanın ən zəngin dəniz ekosistemlərindən biri sayılır. Burada 400-dən çox mərcan növü, 1 200-dən çox balıq növü, minlərlə xırda dəniz heyvanı, delfinlər, balinalar, tısbağalar və digər nadir canlılar yaşayır. Dəniz rifləri (xüsusilə “Great Astrolabe Reef” və “Rainbow Reef”) beynəlxalq alim və turistlər üçün unikal tədqiqat obyektidir.

Mərcan rifləri, dəniz otları, sualtı mağaralar, kristal təmiz lagunlar və müxtəlif növ plankton Fici dənizində unikal ekosistem yaradır. Bölgədə balıqçılıq, akvakultura və dəniz məhsullarının ixracı əhalinin əsas məşğuliyyətidir.

Fici dənizində insan fəaliyyəti və iqtisadiyyat

Fici dənizi regionunda əsas gəlir mənbələri – balıqçılıq, dəniz məhsulları istehsalı, turizm və beynəlxalq dəniz daşımalarıdır. Fici və ətraf adalarda yerləşən limanlar regionun iqtisadiyyatında mühüm rol oynayır. Su hövzəsində müxtəlif balıq növləri, karides, xərçəng, molyuskalar ovlanır, dəniz məhsulları yerli və beynəlxalq bazarlara ixrac olunur.

Turizm Fici dənizi regionunun ən sürətlə inkişaf edən sahələrindəndir. Özəl kurort adaları, sualtı dalğıc mərkəzləri, ekoturizm, kruiz turları və su idmanı imkanları ilə tanınır.

Fici dənizinin ekoloji problemləri və mühafizəsi

Fici dənizində ekoloji tarazlığı qorumaq üçün son illər ciddi tədbirlər görülür. Qlobal iqlim dəyişikliyi, mərcan riflərinin ağarması, balıq ehtiyatlarının azalması, plastik tullantı və çirklənmə ən aktual problemlər sırasındadır. Bir sıra beynəlxalq ekoloji təşkilatlar və yerli hökumətlər dəniz ekosisteminin qorunmasına yönəlik layihələr həyata keçirir.

Fici dənizində biomüxtəlifliyin qorunması üçün milli parklar, qoruqlar və beynəlxalq təbiət rezervatları yaradılıb. Turizm şirkətləri ekoloji təmiz və davamlı səyahət prinsiplərinə üstünlük verir.

Fici dənizində turizm və dalğıcçılıq

Dənizin ən cəlbedici cəhətlərindən biri məhz sualtı dalğıcçılıq və eko-turizmdir. “Rainbow Reef”, “Great White Wall”, “Beqa Lagoon” kimi yerlər dünyanın hər yerindən minlərlə dalğıcı və təbiət həvəskarını cəlb edir. Su altında rəngarəng mərcan bağları, nadir balıqlar və tısbağalar, gəmi qalıqları və mağaralar xüsusi maraq doğurur.

Fici dənizinin adalarında çoxsaylı beşulduzlu otellər, bungalovlar, yerli kənd turizmi və macəra turları fəaliyyət göstərir.

Fici dənizinin beynəlxalq əhəmiyyəti

Fici dənizi yalnız regional deyil, beynəlxalq nəqliyyat və ticarət baxımından da strateji əhəmiyyətə malikdir. Buradan Avstraliya, Yeni Zelandiya, Asiya və Amerika qitələrinə mal və sərnişin daşımaları həyata keçirilir. Dəniz yolları həm də enerji resurslarının, neft və qazın daşınması üçün istifadə olunur.

Beynəlxalq dəniz hüququna və regional müqavilələrə əsasən, Fici dənizinin dəniz hüquqları, ekoloji mühafizəsi və sərhədləri xüsusi qaydalarla tənzimlənir.

Fici dənizinin tarixi və tədqiqatları

Qədim dövrlərdən bu yana Fici dənizi polineziyalı naviqatorlar, avropalı səyyahlar və müasir okean tədqiqatçıları üçün maraq obyekti olub. XIX əsrdə ingilis və fransız dəniz ekspedisiyaları bölgəni xəritələndirmiş, sualtı həyatın öyrənilməsi üçün elmi səfərlər təşkil olunub.

Hazırda regionda fəaliyyət göstərən bir çox beynəlxalq tədqiqat institutları, universitetlər və QHT-lər ekosistemin mühafizəsi, iqlim dəyişikliklərinin təsiri və dəniz resurslarının davamlı istifadəsi üzərində elmi işlər aparır.

Fici dənizinin gələcəyi və perspektivləri

Fici dənizinin gələcəyi birbaşa ekoloji mühafizə və davamlı iqtisadi inkişafla bağlıdır. İqlim dəyişikliyi, suyun səviyyəsinin yüksəlməsi, mərcan riflərinin itməsi kimi problemlərin qarşısını almaq üçün daha çox beynəlxalq əməkdaşlıq və elmi tədqiqat tələb olunur. Bu dəniz regionu həm də gələcəkdə yeni enerji, turizm və dəniz biotexnologiyaları üçün potensial platforma hesab olunur.

Fici dənizi yalnız coğrafi baxımdan deyil, ekoloji, iqtisadi və mədəni cəhətdən də dünyanın ən unikal regionlarından biridir. Onun zəngin biomüxtəlifliyi, əvəzsiz təbiəti və strateji əhəmiyyəti həm yerli, həm də beynəlxalq ictimaiyyət üçün böyük dəyərə malikdir. Dənizin davamlı mühafizəsi və gələcək nəsillər üçün qorunması isə ümumi vəzifə kimi qalır.

Ən Çox Verilən Suallar