Qastrit müasir cəmiyyətin ən geniş yayılmış mədə xəstəliklərindən biridir və hər yaşda insana təsir edə bilər. Sürətli həyat tempi, qeyri-sağlam qidalanma, stress və müxtəlif dərmanların nəzarətsiz qəbulu bu xəstəliyin yayılmasına səbəb olan əsas faktorlardandır. Hər gün minlərlə insan mədə ağrısı, köp, iştahasızlıq kimi simptomlarla qarşılaşır və əksəriyyətində bu əlamətlərin əsas səbəbi məhz qastrit olur. Xəstəliyin ilkin mərhələlərində əlamətlər bəzən nəzərəçarpacaq dərəcədə olmur və insan uzun müddət narahatçılıq hiss etmədən yaşaya bilər. Lakin zaman keçdikcə, əlamətlər güclənir, mədə bölgəsində ağırlıq, ürəkbulanma və həzm pozğunluqları kimi problemlər ortaya çıxır.
Qastritin yaranması, mədə selikli qişasının zədələnməsi və iltihablanması ilə əlaqədardır. İnsan orqanizmində mədə seliyi və mədə turşusu arasında olan tarazlıq pozulduqda, selik qatı zəifləyir və mədə divarı turşunun təsirinə məruz qalır. Bunun nəticəsində, selikli qişada iltihab əmələ gəlir və qastrit formalaşır. Qastritin əsas səbəbləri arasında Helicobacter pylori bakteriyası xüsusi yer tutur. Bu mikroorqanizm mədə divarına yerləşərək onun müdafiə mexanizmini zəiflədir və iltihab yaradır. Bəzi hallarda isə spirtli içkilər, siqaret, qeyri-sağlam qidalar, həmçinin uzun müddət istifadə olunan dərmanlar (xüsusilə qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatlar) qastritin inkişafına təkan verir.
Qastrit yalnız fiziki sağlamlığa deyil, psixoloji vəziyyətə də təsir edir. Xəstələrdə narahatlıq, əsəbilik, yuxusuzluq və hətta depressiya halları müşahidə olunur. Davamlı mədə narahatlığı insanın gündəlik həyat keyfiyyətini aşağı salır və iş qabiliyyətinə, ailə münasibətlərinə mənfi təsir göstərir. Qastrit vaxtında müalicə olunmadıqda isə, daha ağır fəsadlara – mədə xorasına, hətta xərçəngə səbəb ola bilər. Bu səbəbdən, mədə sağlamlığına diqqət etmək, düzgün və balanslı qidalanmaq, zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq, stressi minimuma endirmək olduqca vacibdir.
Müasir tibb qastritin diaqnozu və müalicəsi üçün geniş imkanlara malikdir. Endoskopik müayinələr, laborator analizlər, müxtəlif müalicə protokolları xəstəliyin vaxtında aşkarlanıb effektiv şəkildə aradan qaldırılmasına kömək edir. Xəstəliyin səbəbinin müəyyənləşdirilməsi və uyğun müalicə seçimi isə, yalnız peşəkar həkim tərəfindən aparılmalıdır. Hər bir insan orqanizminin fərdi xüsusiyyətləri var və bəzən eyni simptomlar fərqli xəstəliklərlə əlaqəli ola bilər. Buna görə, özbaşına dərman qəbulu və ya alternativ müalicə üsullarına üz tutmaq təhlükəlidir.
Qastrit xəstəliyi ilə bağlı maarifləndirmənin artırılması, əhalinin vaxtında həkimə müraciət etməsinin təşviq edilməsi, erkən diaqnostikanın və düzgün müalicənin tətbiqi gələcəkdə ağırlaşmaların qarşısının alınmasına kömək edir. İnsanlar qida rasionuna, stress faktorlarına və həyat tərzinə diqqət etdikcə mədə problemlərinin qarşısı daha asan alına bilər. Bu xəstəliyə laqeyd yanaşmaq həm öz sağlamlığına, həm də yaxınlarına biganə münasibət deməkdir. Hər kəs mütəmadi tibbi müayinələrdən keçməli və sağlam həyat tərzini gündəlik vərdişə çevirməlidir.
Qastritin yaranma səbəbləri
Qastritin ən əsas yaranma səbəblərindən biri Helicobacter pylori bakteriyasıdır. Bu mikroorqanizm mədənin selikli qişasına daxil olaraq, onun müdafiə funksiyasını zəiflədir və iltihab prosesi başlayır. Eyni zamanda, spirtli içkilərin qəbulu, siqaret çəkmə və stress də mədə divarının zədələnməsinə və qastritin yaranmasına səbəb ola bilər. Həddindən artıq ac qalmaq və ya həddindən artıq yemək də mədə divarına mənfi təsir edir.
Bəzi dərmanların, xüsusilə qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatların uzun müddətli istifadəsi də qastritin inkişafında mühüm rol oynayır. Kimyəvi maddələr, toksinlər, turşulu və ədviyyatlı qidalar da selikli qişaya təsir göstərir. Genetik meyillilik, allergik reaksiyalar və immun sistemin zəifləməsi də qastrit riskini artırır. Həmçinin, bəzi viral və ya parazitar infeksiyalar, autoimmun xəstəliklər də qastritə səbəb ola bilər.
Qastritin növləri və formaları
Qastrit əsasən iki böyük qrupa bölünür: kəskin və xroniki. Kəskin qastrit qəfil başlayır, əlamətləri kəskin olur və adətən qısa müddətdə keçir. Bu forma adətən zərərli maddələrin (alkoqol, dərmanlar və s.) qəbulu və ya kəskin infeksiya nəticəsində yaranır. Kəskin qastritin müalicəsi zamanı ilkin səbəb aradan qaldırılır və mədə selikli qişası tez bir zamanda bərpa olunur.
Xroniki qastrit isə daha uzun müddət davam edir və əlamətləri bəzən zəif və ya qeyri-müəyyən olur. Bu forma illərlə davam edə bilər və müalicəsi kəskin formadan daha çətindir. Xroniki qastritin ən geniş yayılmış növü atrofik qastritdir ki, burada mədə selikli qişasının tədricən incəlməsi və funksiyasının pozulması müşahidə olunur. Həmçinin, eroziv və hipertrofik qastrit növləri də mövcuddur.
Qastritin əlamətləri və simptomları
Qastritin əsas əlamətləri arasında mədə ağrısı, yanğı hissi, köp, ağızda acı dad və ürəkbulanma xüsusilə diqqət çəkir. Bəzi xəstələrdə iştahasızlıq, sürətli doyma və mədə nahiyəsində ağırlıq hissi də müşahidə edilir. Ağrı adətən yeməkdən dərhal sonra və ya acqarına daha çox olur.
Simptomlar bəzən çox yüngül olur və insan onları stress və ya qeyri-düzgün qidalanma ilə əlaqələndirir. Lakin vaxtında müalicə olunmazsa, qastrit ağırlaşa və mədə xorası, qanaxma kimi təhlükəli vəziyyətlər yarana bilər. Davamlı halsızlıq, arıqlama, tez yorulma kimi ümumi simptomlar da müşahidə oluna bilər.
Qastritin diaqnostikası
Qastritin dəqiq diaqnostikası üçün əsasən endoskopiya üsulundan istifadə edilir. Bu müayinə zamanı həkim mədə daxilini vizual olaraq yoxlayır, selikli qişadakı dəyişiklikləri və iltihab ocaqlarını müəyyən edir. Endoskopiya ilə yanaşı, biopsiya da aparılır, yəni mədənin selikli qişasından kiçik bir nümunə götürülür və laborator analiz olunur.
Qan, sidik və nəcis analizləri də əlavə məlumat verir. Helicobacter pylori bakteriyasının aşkarlanması üçün xüsusi testlər (nefəs testi, qan analizi və s.) tətbiq olunur. Mədə şirəsinin turşuluğu, fermentlərin səviyyəsi və ümumi orqanizm vəziyyəti də qiymətləndirilir. Müasir diaqnostik metodlar xəstəliyin mərhələsini, formasını və səbəbini müəyyən etməyə imkan verir.
Qastritin müalicəsi və əsas prinsipləri
Qastritin müalicəsində əsas məqsəd səbəbin aradan qaldırılması və mədə selikli qişasının bərpasıdır. Əgər xəstəliyin səbəbi Helicobacter pylori bakteriyasıdırsa, xüsusi antibiotik terapiyası təyin olunur. Antasidlər, proton pompası inhibitorları, qoruyucu preparatlar (alginatlar, vismut birləşmələri) mədə turşusunun təsirini azaltmaq üçün istifadə edilir.
Dərman müalicəsi ilə yanaşı, qidalanma rejiminə və həyat tərzinə düzəlişlər də vacibdir. Siqaret və spirtli içkilərdən imtina edilməli, qıcıqlandırıcı qidalardan uzaq durulmalı, stress idarə olunmalıdır. Müalicə müddətində həkimin təyinatı və göstərişlərinə tam əməl etmək lazımdır. Özbaşına dərman qəbulu təhlükəli fəsadlara səbəb ola bilər.
Qastritdə düzgün qidalanma və pəhriz
Qastrit zamanı düzgün qidalanma çox vacib rol oynayır. Rasionda yüngül, az yağlı, qaynadılmış və ya buğda bişmiş yeməklərə üstünlük verilməlidir. Kəskin, duzlu, turş, yağlı və qızardılmış qidalardan uzaq durmaq tövsiyə olunur. Həmçinin, qazlı içkilər, qəhvə və şokolad kimi məhsullar mədə turşusunu artırdığı üçün məhdudlaşdırılmalıdır.
Qida qəbulunu gündə 4-5 dəfə, az miqdarda və müntəzəm aparmaq lazımdır. Yeməklər isti, amma çox qaynar və ya soyuq olmamalıdır. Meyvə və tərəvəzlər (xüsusilə kartof, kök, alma), taxıllar, süd məhsulları, toyuq və balıq mədəyə zərər vermir və selikli qişanın bərpasına kömək edir. Çörək olaraq isə ağ çörək, quru peçenye və ya suxarı üstünlük təşkil etməlidir.
Qastritin fəsadları və ağırlaşmaları
Qastrit müalicə olunmadıqda və ya düzgün yanaşılmadıqda bir sıra ağırlaşmalara səbəb ola bilər. Ən ciddi fəsadlar arasında mədə xorası, mədə qanaxması və mədə xərçəngi riski vardır. Atrofik qastritdə mədə divarının selikli qişası tədricən incəlir və normal funksiyalarını itirir ki, bu da orqanizmin ümumi qidalanmasına və vitaminlərin sorulmasına təsir edir.
Eroziv qastritdə isə selikli qişada yaralar, eroziya və hətta qanaxma baş verə bilər. Uzun müddət davam edən xroniki iltihab immun sisteminin zəifləməsinə və digər həzm orqanlarının zədələnməsinə səbəb olur. Bütün bu fəsadlar insan sağlamlığı və həyat keyfiyyəti üçün ciddi təhlükə yaradır.
Qastritin profilaktikası
Qastritin profilaktikası üçün ilk növbədə sağlam qidalanmaya və düzgün həyat tərzinə riayət etmək lazımdır. Spirtli içkilərdən və siqaretdən imtina edilməli, stresli vəziyyətlərdən mümkün qədər uzaq durulmalıdır. Yeməklər qaydalara uyğun, müəyyən saatlarda və orta miqdarda qəbul edilməlidir.
Əllərin və ərzaqların təmizliyinə ciddi riayət edilməli, yarımçıq bişmiş və ya keyfiyyətsiz qidalardan uzaq durulmalıdır. Müntəzəm tibbi yoxlamalar, Helicobacter pylori infeksiyasının vaxtında aşkarlanması və aradan qaldırılması gələcəkdə ağırlaşmaların qarşısını almağa kömək edir. Həmçinin, özbaşına dərman qəbulu və uzun müddət qeyri-steroid iltihabəleyhinə preparatların istifadəsindən çəkinmək vacibdir.
Qastrit zamanı həyat tərzi və psixoloji vəziyyət
Qastrit diaqnozu qoyulan şəxslər gündəlik həyat tərzində bəzi dəyişikliklər etməlidir. Həddindən artıq fiziki və emosional gərginlikdən, stress və narahatlıqdan uzaq durmaq lazımdır. Dərin nəfəs alma, meditasiya, yüngül fiziki məşqlər və istirahət mədə sağlamlığının bərpasında əhəmiyyətlidir.
Həmçinin, yuxu rejiminə diqqət edilməli, hər gün eyni saatda yatıb-durmağa çalışmaq məsləhətdir. Sosial dəstək, ailə və dostlarla ünsiyyət, hobbilərlə məşğul olmaq psixoloji vəziyyəti yaxşılaşdırır və müalicə prosesinə müsbət təsir edir. Qastritlə barışmaq yox, onunla düzgün mübarizə aparmaq lazımdır.
Qastritin bəzi əsas fərqləndirici cəhətləri (Cədvəl)
| Qastrit növü | Yaranma səbəbi | Əsas əlamətlər | Ağırlaşmalar | Müalicə xüsusiyyəti |
|---|---|---|---|---|
| Kəskin qastrit | Kimyəvi maddələr, infeksiya | Kəskin ağrı, qusma | Qanaxma, eroziya | Qısa müddətli, səbəb aradan qalxır |
| Xroniki qastrit | H.pylori, qeyri-sağlam qida | Səngiməyən ağrı, köp | Atrofiya, xoralar | Uzunmüddətli, həyat tərzi dəyişir |
| Atrofik qastrit | Autoimmun, irsi faktorlar | İştahasızlıq, zəiflik | B12 çatışmazlığı, xərçəng | Xüsusi pəhriz, vitaminlər |
| Eroziv qastrit | Dərmanlar, spirtli içkilər | Qarında ağırlıq, qanaxma | Selikli qişada yaralar | Qıcıqlandırıcıdan imtina |
Qastrit müasir dövrdə geniş yayılmış və insanların gündəlik həyatına birbaşa təsir edən xəstəlikdir. Onun yaranmasına bir çox amillər səbəb olur: mikroorqanizmlər, zərərli vərdişlər, qeyri-sağlam qidalanma və davamlı stress. Qastrit təkcə mədə problemləri ilə məhdudlaşmır, həm də insanın ümumi vəziyyətini, psixoloji sağlamlığını və həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə poza bilər. Xəstəliyin ilk əlamətləri diqqətdən qaçmamalı, hər hansı narahatlıq hiss olunduqda peşəkar tibbi yardım üçün müraciət edilməlidir. Vaxtında qoyulan diaqnoz və düzgün seçilmiş müalicə üsulları, həmçinin pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri xəstəliyin ağırlaşmasının qarşısını alır və insanın normal həyatına qayıtmasına şərait yaradır. Özbaşına dərman qəbulu və ya alternativ üsullara etibar etmək ciddi fəsadlara səbəb ola bilər. Orqanizmin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə almaq, hərtərəfli və sistemli yanaşma xəstəliyin effektiv idarə olunmasında əsas şərtlərdəndir. Qastritlə bağlı maarifləndirmə tədbirləri, əhali arasında düzgün informasiya yaymaq da profilaktik baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır. Hər kəsin mədə sağlamlığına qarşı məsuliyyətli yanaşması, müntəzəm tibbi yoxlamalardan keçməsi və zərərli vərdişlərdən imtina etməsi, cəmiyyətin sağlamlığının qorunmasına xidmət edir. Həyatın keyfiyyətli və məhsuldar olması üçün mədə problemlərinə laqeyd yanaşmaq olmaz. Sağlam mədə – sağlam həyat deməkdir.
Ən Çox Verilən Suallar
Qastrit mədə selikli qişasının iltihabı ilə xarakterizə olunan xəstəlikdir. Bu zaman mədə divarında zədələnmə və iltihab prosesi inkişaf edir. Qastrit həm kəskin, həm də xroniki formada müşahidə oluna bilər və hər iki halda fərqli əlamətlər verir. Səbəbləri müxtəlif ola bilər, bəzən isə uzun müddət davam edən forma alır.
Ən çox rast gəlinən əlamətlərə mədə ağrısı, yanğı, köp, ürəkbulanma və iştahasızlıq daxildir. Xəstələrdə bəzən ağızda xoşagəlməz dad, tez doyma və qarında ağırlıq hissi də olur. Simptomların intensivliyi fərqli ola bilər və bəzən uzun müddət nəzərəçarpacaq olmur. Davamlı narahatlıq hiss edildikdə həkimə müraciət etmək lazımdır.
Əsas səbəblərdən biri Helicobacter pylori bakteriyasıdır. Bundan əlavə, qeyri-sağlam qidalanma, tez-tez spirtli içki və siqaret istifadəsi, stress və bəzi dərmanların uzun müddət qəbulu da risk yaradır. Autoimmun faktorlar və bəzi virus və ya parazitlər də qastritə səbəb ola bilər. Genetik meyillik və qeyri-düzgün həyat tərzi də əhəmiyyətlidir.
Qastritin dəqiq diaqnostikası üçün ən əsas üsul endoskopiyadır. Endoskopiya zamanı mədə daxilində olan dəyişikliklər və selikli qişa nəzərdən keçirilir, lazım olduqda biopsiya nümunəsi götürülür. Qan, sidik və nəcis analizləri, həmçinin Helicobacter pylori-yə qarşı testlər də aparılır. Bütün bu metodlar xəstəliyin formasını və səbəbini dəqiqləşdirməyə kömək edir.
Qastritin səbəbindən asılı olaraq antibiotiklər, antasidlər, proton pompası inhibitorları və qoruyucu preparatlar istifadə edilir. Antibiotiklər əsasən H. pylori bakteriyası aşkarlanarsa tətbiq olunur. Dərmanların seçimi və müddəti həkim tərəfindən müəyyən edilir. Özbaşına dərman qəbulu ciddi fəsadlara səbəb ola bilər.
Qastrit zamanı düzgün pəhriz çox vacibdir. Az yağlı, qaynadılmış, buğda bişmiş və yüngül yeməklər üstünlük təşkil etməlidir. Kəskin, duzlu, turş, qızardılmış və qazlı məhsullardan uzaq durmaq lazımdır. Qida qəbulu gündə 4-5 dəfə az-az, lakin müntəzəm olmalıdır.
Qastrit düzgün müalicə olunmazsa, mədə xorası, qanaxma, selikli qişada atrofiya və hətta mədə xərçəngi riski yaranır. Atrofik qastritdə vitamin B12 çatışmazlığı və anemiya kimi problemlər də müşahidə oluna bilər. Xroniki qastrit isə uzun müddət davam etdikdə həzm sisteminin ümumi funksiyalarını poza bilər. Fəsadlar insanın həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə azaldır.
Profilaktika üçün əsas qayda sağlam və balanslı qidalanmadır. Spirtli içkilər və siqaretdən imtina edilməli, stressin qarşısı alınmalı və zərərli vərdişlərdən uzaq durulmalıdır. Müntəzəm tibbi yoxlamalar və gigiyenik qaydalara riayət etmək vacibdir. Özbaşına dərman qəbulundan çəkinmək lazımdır.
Yüngül və kəskin qastrit hallarında, əgər səbəb aradan qaldırılarsa, bəzən mədə selikli qişası bərpa olunur. Lakin xroniki və təkrarlayan qastritdə mütləq həkim nəzarəti və xüsusi müalicə tələb olunur. Özbaşına müalicə ağırlaşmalara səbəb ola bilər. Hər hansı simptomlar varsa, vaxtında həkimə müraciət etmək lazımdır.
Qastritdən qorunmaq üçün düzgün qidalanma, gigiyenaya riayət, stresdən uzaq durmaq və sağlam həyat tərzi vacibdir. Spirtli içki və siqaretdən imtina etmək, dərmanları həkim göstərişi ilə qəbul etmək lazımdır. Gündəlik rasionda təzə meyvə və tərəvəzlərə, az yağlı yeməklərə üstünlük verilməlidir. Müntəzəm tibbi müayinə və Helicobacter pylori-yə qarşı yoxlanış da vacib profilaktika üsuludur.
