İAMAS Əsasnaməsi : Əhəmiyyəti, Bölmələri

İctimai və dövlət idarəetmə orqanlarının hüquqi əsasları, onların fəaliyyətinin şəffaflığı və effektivliyi üçün əsas təminat vasitələrindən biridir. Azərbaycanda müxtəlif dövlət və qeyri-dövlət təşkilatları üçün hüquqi status, məqsəd və funksiyaları tənzimləyən əsasnamələr xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. İAMAS (İctimai Asayişin Mühafizəsi və Administrativ Səlahiyyətlər) haqqında əsasnamə isə bu kontekstdə ən vacib sənədlərdən sayılır. Hər bir əsasnamə konkret təşkilat və ya strukturun hüquqi çərçivəsini, idarəçilik modellərini və səlahiyyətlər çərçivəsini müəyyən edir. İAMAS əsasnaməsi həm dövlətin təhlükəsizlik siyasətində, həm də cəmiyyətin asayişinin təminində aparıcı rol oynayan normativ sənəddir. Bu sənədin araşdırılması hüquqşünaslar, dövlət idarəetməsi sahəsində çalışanlar, hüquq tələbələri və ictimaiyyət üçün əhəmiyyətlidir.

İAMAS əsasnaməsinin hüquqi mahiyyəti

İAMAS əsasnaməsi normativ-hüquqi akt olmaqla, Azərbaycan Respublikasında ictimai asayişin qorunması, hüquq qaydasının təmin olunması və vətəndaşların təhlükəsizliyinin gücləndirilməsi məqsədilə qəbul olunmuş sənəddir. Əsasnamənin hüquqi statusu onu digər daxili nizamnamələrdən və təlimatlardan fərqləndirir, çünki dövlət tərəfindən qəbul edilir və məcburi qüvvəyə malikdir. Bu əsasnamə İAMAS-ın təşkilati quruluşunu, idarəetmə prinsipini, səlahiyyət hüdudlarını və vəzifələrin icra mexanizmini qanunla müəyyənləşdirir.

Tarixi və ictimai əsaslar

İAMAS əsasnaməsinin formalaşması ölkənin siyasi, sosial və hüquqi inkişaf mərhələləri ilə birbaşa bağlıdır. Əsasnamənin qəbulunda cəmiyyətin təhlükəsizlik tələbatı, hüquqi tənzimləmənin təkmilləşdirilməsi və dövlət idarəetməsində səmərəliliyin artırılması əsas rol oynamışdır. Azərbaycanın müstəqillikdən sonrakı dövründə hüquqi dövlət quruculuğu istiqamətində atılan addımlar nəticəsində İAMAS-ın struktur və funksional çərçivəsi qanunvericilik bazasında öz əksini tapmışdır.

Əsasnamənin məqsədləri və prinsipial məqamları

İAMAS əsasnaməsi aşağıdakı əsas məqsədləri əhatə edir:

1. İctimai asayişin təmin olunması və hüquq pozuntularının qarşısının alınması.
2. Dövlətin hüquq qaydasının möhkəmləndirilməsi.
3. Vətəndaşların təhlükəsizliyinin qorunması.
4. İctimai asayişin pozulması hallarının qarşısının alınmasında koordinasiyanın və operativliyin təmin olunması.

Əsasnamə, eyni zamanda, dövlət idarəetmə orqanlarının və yerli icra hakimiyyəti qurumlarının qarşılıqlı fəaliyyət mexanizmini tənzimləyir, hər bir strukturun səlahiyyətlərini aydın şəkildə göstərir.

Strukturu və bölmələri

İAMAS əsasnaməsinin strukturu aşağıdakı əsas bölmələrdən ibarətdir:

Hər bir bölmə dövlət idarəetməsində şəffaflığın və hesabatlılığın təmin olunması baxımından önəmlidir.

İAMAS əsasnaməsinin hüquqi bazası və normativ əsasları

Əsasnamə hazırlanarkən Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, “İctimai asayişin qorunması haqqında” qanun, “Daxili işlər orqanları haqqında” qanun və digər aidiyyəti normativ hüquqi aktlar əsas götürülür. Bu, əsasnamənin hüquqi baxımdan dayanıqlı olmasını və hər hansı normativ aktla ziddiyyət təşkil etməməsini təmin edir.

Əsasnamədə əsas hüquqi anlayışlar, terminlər və prinsiplər dəqiq şəkildə izah olunur. Burada istifadə olunan hüquqi terminologiya müasir beynəlxalq və milli hüquqi standartlara uyğundur. Eyni zamanda, əsasnamədə insan hüquq və azadlıqlarının qorunması, şəffaf idarəetmə və cəmiyyətin maraqlarına xidmət prinsipi prioritet kimi qeyd olunur.

Səlahiyyətlərin bölgüsü və vəzifələrin icrası

İAMAS əsasnaməsində hər bir strukturun səlahiyyətləri və öhdəlikləri aydın şəkildə müəyyən edilib. Səlahiyyət bölgüsü aşağıdakı əsas istiqamətləri əhatə edir:

• Təşkilati rəhbərlik: İAMAS-ın rəhbər orqanlarının səlahiyyətləri, onların təyin və azad olunma qaydası.
• Əməliyyat fəaliyyəti: İctimai asayişin qorunması üçün operativ tədbirlərin təşkili və həyata keçirilməsi.
• Məhkəmə və hüquqi əlaqələr: Hüquq-mühafizə orqanları və məhkəmələrlə əlaqələrin tənzimlənməsi.
• Nəzarət və hesabatlılıq: Daxili nəzarət mexanizmləri, ictimaiyyət qarşısında hesabatlılıq və s.

Bu bölgü İAMAS-ın fəaliyyətinin şəffaf və operativ şəkildə təşkilini təmin edir.

Əsasnamənin ictimai və sosial əhəmiyyəti

İAMAS əsasnaməsi yalnız hüquqi tənzimləmə funksiyası daşımır, həm də cəmiyyətin sabitliyi və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının qorunması baxımından böyük ictimai əhəmiyyət kəsb edir. Əsasnamədə nəzərdə tutulan mexanizmlər sayəsində vətəndaşlar hüquqi təhlükəsizlikdən bəhrələnir, dövlət isə öz idarəçilik səmərəliliyini yüksəldə bilir. Bu, həm də cəmiyyətlə dövlət arasında qarşılıqlı etimadın möhkəmlənməsinə səbəb olur.

Əsasnamədə nəzərdə tutulan yeniliklər və müasir yanaşmalar

Əsasnamədə yer alan müasir yanaşmalar aşağıdakı sahələri əhatə edir:

• Rəqəmsal idarəetmə: Elektron nəzarət və hesabatlılıq sistemlərinin tətbiqi, vətəndaşların elektron müraciət imkanlarının yaradılması.
• Şəffaflıq və açıq məlumatlar: İctimai məlumatların açıq şəkildə yayımlanması, statistik hesabatların ictimaiyyətə təqdim olunması.
• İnsan hüquqları: Vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi üzrə xüsusi mexanizmlər.
• Təlim və inkişaf: İAMAS əməkdaşlarının ixtisasartırma və peşəkar inkişaf proqramları vasitəsilə bilik və bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi.

İAMAS əsasnaməsinin icrasına nəzarət

Əsasnamənin icrasına dövlət və icra hakimiyyətinin müvafiq strukturları tərəfindən nəzarət edilir. Burada əsas məqsəd İAMAS-ın fəaliyyəti zamanı hüquqi pozuntuların qarşısının alınması, normativ tələblərin dəqiq yerinə yetirilməsi və ictimaiyyətin etibarının qorunmasıdır. Həmçinin, nəzarət orqanları tərəfindən daxili və xarici audit mexanizmləri tətbiq olunur.

Praktik icra və tətbiq nümunələri

İAMAS əsasnaməsinin icrası praktiki planda müxtəlif istiqamətləri əhatə edir:

• İctimai tədbirlər zamanı təhlükəsizliyin təmin olunması
• Hüquq pozuntularının operativ aşkarlanması və aradan qaldırılması
• Vətəndaşların hüquqi maarifləndirilməsi
• Dövlət və özəl qurumlarla əlaqələrin gücləndirilməsi

Əsasnamənin tətbiqi nəticəsində cəmiyyətin hüquqi savadlılığı artır, asayişin qorunması istiqamətində yeni və innovativ yanaşmalar tətbiq edilir.

Əsasnamənin hissələrə bölünməsi və izahı

Aşağıdakı cədvəldə İAMAS əsasnaməsinin əsas bölmələri və onların izahı təqdim olunur:

Hər bir bölmənin əhatə dairəsi İAMAS-ın fəaliyyətinin hüquqi, təşkilati və sosial əsaslarını müəyyənləşdirir.

İAMAS əsasnaməsi Azərbaycan hüquq sisteminin və dövlət idarəetmə modelinin vacib elementlərindən biri kimi cəmiyyətin asayişinin qorunmasında, hüquq qaydasının təminində və ictimai təhlükəsizliyin gücləndirilməsində aparıcı rol oynayır. Əsasnamənin hüquqi və təşkilati əsasları onun praktiki əhəmiyyətini artırır, dövlət idarəetməsində şəffaflıq və hesabatlılıq mühitini formalaşdırır. İAMAS əsasnaməsinin tələblərinə əməl edilməsi, hüquq və qaydanın qorunması ilə yanaşı, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının etibarlı müdafiəsinə xidmət edir. Müasir dövrdə əsasnamənin davamlı təkmilləşdirilməsi və tətbiqinin effektivliyi Azərbaycan cəmiyyətində hüquqi dövlət ənənələrinin möhkəmləndirilməsinə səbəb olur.

Ən Çox Verilən Suallar