İstehsalat təqvimi hər bir ölkənin və müəssisənin iş fəaliyyətində, əməyin düzgün təşkili, əməkdaşların iş və istirahət günlərinin planlaşdırılması baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycanda da istehsalat təqvimi dövlət səviyyəsində tərtib olunur və bütün sahələrdə fəaliyyət göstərən müəssisə, təşkilat və işçilər üçün əsas hüquqi-normativ sənəd hesab edilir. Bu təqvim ilin əvvəlində Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı və Əmək Məcəlləsinin tələbləri əsasında təsdiq edilir. İstehsalat təqvimində əmək müqaviləsi ilə işləyən hər bir vətəndaş üçün nəzərdə tutulan rəsmi iş günləri, istirahət günləri, bayram və qeyri-iş günləri, qısaldılmış iş saatları və əlavə istirahət günləri, xüsusi rejimli sahələr üçün əlavə müddəalar öz əksini tapır. 2025-ci il üçün təsdiqlənmiş istehsalat təqvimi, ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasına, dövlət bayramlarının, dini və milli günlərin yerləşməsinə, həmçinin beynəlxalq əmək hüququ prinsiplərinə uyğun tərtib edilib. Müəssisələr öz fəaliyyətini bu təqvimə əsaslanaraq planlaşdırır, əməkhaqqı, məzuniyyət, iş vaxtı və əlavə iş saatlarının hesablanmasında onu əsas götürür. Təqvim iş prosesinin optimallaşdırılması, işçilərin hüquqlarının qorunması və sosial rifahın təmin olunmasında vacib rol oynayır.
İstehsalat təqviminin mahiyyəti və hüquqi statusu
İstehsalat təqvimi dedikdə, konkret təqvim ili üçün əmək qanunvericiliyi və dövlət qərarları ilə təsdiqlənmiş rəsmi iş günləri, istirahət və qeyri-iş günləri, milli və dini bayramlar, dövlət əhəmiyyətli tədbirlər nəzərdə tutulur. Bu sənəd işəgötürənlər üçün hüquqi əsas rolunu oynayır və iş vaxtı rejiminin düzgün təşkilini, əməkdaşların sosial təminatını, əmək haqqının və məzuniyyətin düzgün hesablanmasını təmin edir. İstehsalat təqvimi həm dövlət, həm də özəl sektorda hər bir müəssisənin daxili normativ aktlarına daxil edilir. Əmək qanunvericiliyinə görə, işəgötürən istehsalat təqvimi olmadan əmək vaxtını özbaşına tənzimləyə bilməz. Hər il yenilənən təqvimdə ilin iş və istirahət günlərinin sayı, qısaldılmış iş günləri, ötürülən istirahət günləri və iş vaxtının illik norması konkret rəqəmlərlə göstərilir. Təqvimin əsas məqsədi müəssisə və işçilər arasında əmək münasibətlərinin şəffaf və qanuni şəkildə qurulmasını təmin etməkdir.
2025-ci ildə Azərbaycanda iş və istirahət günləri
2025-ci il üçün istehsalat təqvimi ölkədə qəbul olunmuş rəsmi dövlət və milli bayramları, dini əlamətdar günləri, habelə Əmək Məcəlləsinin tələblərinə əsaslanan iş rejimini tam şəkildə əks etdirir. 2025-ci ildə Azərbaycanda 365 təqvim günü var. Bu il üçün rəsmi iş günlərinin sayı 250 gün, istirahət və bayram günlərinin ümumi sayı isə 115 gün müəyyən edilib. İş günlərinin sayı həftədə beşgünlük və altıgünlük iş rejimi üzrə fərqli hesablanır. Beşgünlük iş rejimi üzrə işləyənlər üçün hər həftənin şənbə və bazar günləri istirahət günü, altıgünlük rejimdə isə yalnız bazar günü istirahət sayılır. 2025-ci ildə dövlət və milli bayramlar (Yeni il, Qurtuluş Günü, Respublika Günü, Novruz bayramı, Qurban və Ramazan bayramları, Konstitusiya Günü və s.), eləcə də dini əlamətdar günlər və onların həftəsonuna düşməsi ilə əlaqədar əlavə istirahət günləri istehsalat təqvimində öz əksini tapır. Hər hansı bayram həftənin iş gününə düşərsə, onun əvəzinə əlavə istirahət günü təyin oluna bilər.
İstehsalat təqvimində əsas müddəalar və yeni qaydalar
2025-ci il istehsalat təqvimində əsas dəyişikliklərdən biri dövlət bayramlarının və dini günlərin yerləşməsidir. Məsələn, 2025-ci ildə Novruz bayramı 20-24 mart tarixlərində qeyd ediləcək və bu günlər qeyri-iş günləri olacaq. Ramazan və Qurban bayramları isə Hicri təqvimi ilə dəyişir və 2025-ci ildə müvafiq olaraq 29-30 mart və 5-6 iyun tarixlərinə təsadüf edir. Bu tarixlərdə ölkədə bütün müəssisə və təşkilatlarda iş dayandırılır. Yeni il (1-2 yanvar), 8 Mart Beynəlxalq Qadınlar Günü, 9 May Qələbə Günü, 28 May Respublika Günü, 26 İyun Silahlı Qüvvələr Günü, 18 Oktyabr Müstəqillik Günü və digər rəsmi bayramlar da istehsalat təqvimində qeyri-iş günü kimi göstərilir. Əmək Məcəlləsinə əsasən, bayram günləri istirahət gününə təsadüf edərsə, bu günün əvəzi başqa iş günü ilə əvəzlənir. Qısaldılmış iş günləri isə adətən bayram ərəfəsində (məsələn, 19 mart, 8 mart, 27 may, 31 dekabr) tətbiq olunur və bu günlərdə iş vaxtı bir saat azaldılır.
İstehsalat təqviminin müəssisə və işçi üçün əhəmiyyəti
İstehsalat təqvimi müəssisələr üçün illik iş planlarının hazırlanmasında, istehsal və xidmət proseslərinin təşkilində, əmək ehtiyatlarının idarə edilməsində əsas rol oynayır. Hər bir müəssisə təqvim əsasında iş qrafiki tərtib edir, aylıq və illik istehsal proqramlarını qurur, işçi resurslarını planlaşdırır və sosial proqramların həyata keçirilməsinə nəzarət edir. İşçilər üçün isə təqvim istirahət günlərini əvvəlcədən planlaşdırmaq, məzuniyyət vaxtlarını uyğunlaşdırmaq, ailə və şəxsi həyat üçün vaxt ayırmaq baxımından önəmlidir. Həmçinin əlavə iş, bayram və istirahət günlərində əmək haqqı hesablamaları, müavinətlər və sosial ödənişlər məhz bu təqvimə əsaslanır. Qanunvericiliyə görə, istehsalat təqvimi olmadan məzuniyyət, əlavə iş saatı, axşam və gecə işləri üçün ödənişlər düzgün hesablana bilməz.
2025-ci il üçün istehsalat təqvimi və əmək qanunvericiliyi
Əmək Məcəlləsi və Nazirlər Kabinetinin qərarına görə, istehsalat təqvimi yalnız dövlət qurumları və dövlət müəssisələri üçün deyil, həm də bütün özəl şirkət və təşkilatlar üçün məcburidir. İşəgötürənlər təqvimə ciddi əməl etməlidir. 2025-ci il üçün rəsmi təqvim Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 2024-cü ilin sonunda təsdiq etdiyi qərara əsasən, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən hazırlanıb və yayımlanıb. Burada iş və istirahət günlərinin sayı, illik və aylıq iş saatı norması, istirahət günlərinin ötürülməsi qaydası və bayramlarla bağlı əlavə müddəalar dəqiq göstərilir. Qanunvericilikdə əsas prinsiplərdən biri işçinin hüquqlarının müdafiəsidir. İstehsalat təqvimində hər hansı dəyişiklik olarsa, müəssisələr bunu əmək kollektivinə vaxtında bildirməlidir.
İstehsalat təqvimi və məzuniyyətlərin planlaşdırılması
İstehsalat təqvimi məzuniyyət hüququnun düzgün təmin edilməsində əsas alət kimi çıxış edir. Qanuna görə, hər bir işçinin ən azı 21 təqvim günü əsas illik məzuniyyət hüququ var. Təqvim əsasında müəssisələr məzuniyyət cədvəlini tərtib edir, əməkdaşlar isə əvvəlcədən ailə planlarını qurur, səyahət və digər şəxsi işlərini iş qrafiki ilə uyğunlaşdırır. Əlavə məzuniyyət, analıq, sosial məzuniyyət, təhsil və yaradıcılıq məzuniyyətləri də istehsalat təqviminə əsaslanır. Bayram və istirahət günləri məzuniyyətin müddətinə daxil edilmir və bu, əmək hüquqlarının pozulmasının qarşısını alır. 2025-ci ildə məzuniyyət dövrləri üçün də əsas istinad məhz istehsalat təqvimi olacaq.
İstehsalat təqvimində yeni texnologiyaların və rəqəmsal həllərin rolu
Müasir dövrdə müəssisələrin çoxu istehsalat təqvimini rəqəmsal platformalarda – elektron idarəetmə sistemlərində, işçi portal və proqramlarında tətbiq edir. Bu, işçi resurslarının, məzuniyyətlərin, əmək haqqı və əlavə iş saatlarının avtomatik hesablanmasına, şəffaf idarəetməyə və analitik hesabatların aparılmasına şərait yaradır. 2025-ci ildə bir çox şirkətlər artıq bulud texnologiyaları, HR proqram təminatı və mobil tətbiqlər üzərindən işçi qrafiklərini və təqvimlərini sinxronizasiya edəcək. Dövlət qurumları üçün də elektron idarəetmə portallarında istehsalat təqvimi əsas istinad sənədi kimi istifadə olunur.
İstehsalat təqvimi və beynəlxalq standartlar
Azərbaycanın beynəlxalq əmək hüququ prinsiplərinə, xüsusilə Beynəlxalq Əmək Təşkilatının (İLO) tövsiyələrinə uyğun olaraq, istehsalat təqvimi işçilərin istirahət hüququnu, iş vaxtı və istirahət balansını, gender və sosial bərabərliyi qoruyur. 2025-ci il üçün hazırlanan təqvim Avropa İttifaqı və MDB ölkələrinin təcrübəsinə uyğunlaşdırılıb. Qısa iş həftəsi, minimum istirahət və bayram günlərinin sayı, əlavə istirahət günlərinin tətbiqi bu standartlara uyğun həyata keçirilir.
İstehsalat təqvimi 2025-ci ildə Azərbaycan müəssisələri və əməkdaşları üçün iş və sosial həyatda planlılıq, şəffaflıq və hüquqi müdafiənin başlıca təminatçısıdır. Onun düzgün tətbiqi əmək münasibətlərinin səmərəli tənzimlənməsinə, işçilərin hüquqlarının qorunmasına, müəssisələrin uğurlu fəaliyyətinə, sosial sabitliyə və ailə həyatının planlaşdırılmasına kömək edir. Yeni texnologiyalar və idarəetmə həlləri isə bu prosesi daha əlçatan və şəffaf edir. İstehsalat təqviminə əməl olunması həm qanun, həm də sosial ədalət baxımından ölkənin inkişafına və vətəndaşların rifahına töhfə verir.
