“İyyakə nəbudu və iyyakə nəstəin” İfadəsi: Mənası, İslamda Rolu

İslam dinində Quran ayələri dərin məna daşıyan, həm söz, həm fikir, həm də ruh baxımından kamil mənbədir. Quranın hər ayəsi bir dərs, hər sözü bir həyat dərsi, hər ifadəsi bir möminin qəlbini oyadan işarədir. Belə ifadələrdən biri də Fatiha surəsinin 5-ci ayəsində yer alan “iyyakə nəbudu və iyyakə nəstəin” cümləsidir. Bu ifadə həm söz baxımından, həm də əqidə baxımından müsəlmanların gündəlik həyatında və ibadətlərində əsas yer tutur. Hər gün namazlarda təkrar olunan bu ayə həm Allaha yönəlmiş sədaqətin, həm də Ondan kömək istəməyin rəmzidir. Cümlə qısa olsa da, içində təslimiyyət, ibadət, səmimiyyət və duanın dərinliyi vardır.

“İyyakə nəbudu və iyyakə nəstəin” nə deməkdir?

Bu ifadə ərəb dilində yazılmışdır və Fatiha surəsinin 5-ci ayəsini təşkil edir:

“إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ”

Tərcüməsi:

“Yalnız Sənə ibadət edirik və yalnız Səndən kömək diləyirik.”

Bu cümlədəki hər bir söz özündə böyük bir mənəvi və teoloji dərinlik daşıyır.

• İyyakə – “yalnız Sənə” deməkdir. Bu söz Allaha yönəlməni və diqqətin yalnız Ona verildiyini bildirir.
• Nəbudu – “ibadət edirik” deməkdir. Bu, qəlb, dil və bədənlə edilən bütün itaət növlərini əhatə edir.
• Nəstəin – “kömək istəyirik” mənasına gəlir. Yəni həyatın bütün sahələrində yalnız Allahdan yardım istəmək.

Bu ayədə həm tövhid, həm də təvəkkül anlayışlarının əsasları gizlənmişdir. Müsəlman bu sözlərlə etiraf edir ki, onun tək Rəbbi və tək dayağı Allahdır.

Ayənin lüğəvi və qrammatik analizi

Ərəb dilində “iyyakə” ifadəsi ikinci şəxsin tək mənsubiyyət halındadır və “yalnız sən” anlamını verir. Əvvəldə gətirilməsi isə vurğunun yalnız Allaha yönəldiyini göstərir.

“Nəbudu” feilidir və “biz ibadət edirik” deməkdir. Burada “nə” əvəzliyi cəmlik bildirir və müsəlmanların kollektiv şəkildə ibadət etdiyini göstərir.

“Nəstəin” isə “biz yardım istəyirik” deməkdir. Burada da “biz” şəkilçisi birgə dua və birgə səmimiyyət rəmzidir. Hər iki feil geniş zaman formasındadır və davamlılığı bildirir.

Beləliklə, ayədə həm fəaliyyət (ibadət), həm də dua (yardım istəmək) birləşir və bunlar yalnız Allaha yönəlir.

Tövhid anlayışı ilə əlaqəsi

Tövhid – İslamın ən əsas təməlidir və Allahın birliyinə inanmaq deməkdir. Bu ayə tamamilə tövhid anlayışının qəlbində dayanır. İbadətin və yardım istəmənin yalnız Allaha məxsus olduğunu bildirir.

Ayədə şirkə (Allaha şərik qoşmağa) yer yoxdur. Heç bir peyğəmbər, mələk, övliya, ya da insan bu ayədə Allaha şərik edilməz. Həqiqi müsəlman bu cümləni söylədikdə qəlbində yalnız Allaha bağlılığını təkrar edir.

Tövhid üç formada izah olunur:

• Rububiyyət tövhidi – Allahın kainatın sahibi və idarəedicisi olduğunu qəbul etmək.
• Uluhiyyət tövhidi – İbadətin yalnız Allaha məxsus olduğunu qəbul etmək.
• Əsma və sifət tövhidi – Allahın ad və sifətlərində tayı-bərabəri olmadığını qəbul etmək.

“İyyakə nəbudu və iyyakə nəstəin” bu üç tövhid növünün hamısını özündə birləşdirir.

İbadət və kömək istəmək arasındakı əlaqə

İbadət insanın Allahla olan rabitəsidir. Yardım istəmək isə həmin rabitəyə olan təvəkkülün təzahürüdür. Yəni insan ibadət etdikdən sonra işlərini Allaha həvalə edir. Bu, həm ruhən, həm də psixoloji cəhətdən rahatlıq verir.

İbadətin özü də bir növ kömək istəməkdir. Çünki insan namazda, orucda, duada Allaha yaxınlaşmaqla həm Onun rizasını qazanmaq, həm də Ondan yardım almaq istəyir.

Ayədə əvvəlcə ibadət, sonra isə kömək istənməsi bu sıranı təsdiqləyir: əvvəl Allaha bağlanmaq, sonra Ona güvənmək.

Fatiha surəsindəki yeri və konteksti

Fatiha surəsi Qurani-Kərimin girişidir və hər rükətdə oxunur. Bu surənin ümumi strukturu iki hissəyə bölünür:

• Tərif və vəsf: Allahın adları, sifətləri, mərhəməti, hökmranlığı (1–4-cü ayələr).
• Təslimiyyət və dua: İyyakə nəbudu… ayəsi və yol istəmək (5–7-ci ayələr).

Bu struktur göstərir ki, müsəlman əvvəl Allahı tanıyır, sonra Ona təslim olur və həyatında doğru yolu diləyir. Yəni “iyyakə nəbudu və iyyakə nəstəin” bu keçid nöqtəsidir – tərifdən əmələ keçid.

İslam alimlərinin şərhləri

Məşhur İslam təfsirçiləri bu ayə haqqında müxtəlif, lakin bir-birini tamamlayan şərhlər vermişdir.

• İbn Kəsir: “Bu ayə bütün Qurani-Kərimin ümumi məzmununu ehtiva edir. Tövhid, ibadət və təvəkkül burada xülasələnmişdir.”
• İmam Qurtubi: “İbadət insanın bütün varlığı ilə Allaha yönəlməsi, yardım istəmək isə həmin yönəlmənin səmimi niyyəti ilə tamamlanmasıdır.”
• Əl-Cəlaleyn təfsiri: “Bu cümlə Allahla insan arasında müqavilə kimidir. İnsan öz boynuna ibadəti götürür, Allah isə onun yolunu açır.”

Gündəlik həyatda əhəmiyyəti

Bu ayə müsəlman üçün həm dua, həm təslimiyyət, həm də əhd anlamı daşıyır. Gündəlik həyatın sıxıntıları, qərar anları, çətinlikləri qarşısında bu cümlə insanın içindəki gücü və etimadı oyadır.

Bir çox müsəlman bu ayəni oxuyarkən yalnız dillə deyil, eyni zamanda ruhla, şüurla və qəlblə təsdiqləyir: “Mən yalnız Sənə ibadət edirəm, yalnız Səndən kömək istəyirəm.”

Bu həm də insanın azadlığının, məsuliyyətinin və Rəbbinə olan münasibətinin ən açıq ifadəsidir.

Əxlaqi və mənəvi nəticələri

Bu cümləni həqiqətən qavramaq və həyatına tətbiq etmək üçün insanın qəlbi açıq, niyyəti səmimi olmalıdır. Ayənin mənəvi nəticələri bunlardır:

• İnsan təvazökar olar.
• Heç kimə riyakarlıq etməz.
• Yardımı insanlardan deyil, əvvəlcə Allahdan gözləyər.
• Təmkinli və sabitqədəm olar.
• Qəlbi rahat və ruhu güclü olar.

Belə bir şüar həyatı istiqamətləndirən ilahi bələdçiyə çevrilir.

“İyyakə nəbudu və iyyakə nəstəin” – sadə cümlə kimi görünsə də, hər bir müsəlmanın dünya və axirət həyatının məğzini ehtiva edir. İnsanın həyat boyu qarşılaşdığı bütün hallarda bu sözlər həm istiqamət, həm motivasiya, həm də dua rolunu oynayır. Bu ayə bizə göstərir ki, insanın ən böyük gücü Allaha yönəlməsi və Ona təslimiyyətindədir. Həm ibadətin, həm də kömək istəməyin yalnız Allaha yönəlməsi müsəlmanı mənən azad və möhkəm edir.

Ən Çox Verilən Suallar