Pul vahidləri istənilən ölkənin iqtisadi sistemində əsas mövqeyə malikdir. Milli valyuta yalnız alış-veriş vasitəsi deyil, dövlətin iqtisadi sabitliyinin, xalqın sosial rifahının və beynəlxalq aləmdə nüfuzunun göstəricisidir. Müasir dövrdə dünyada onlarla fərqli valyuta dövriyyədədir və bir çox ölkələr, xüsusilə qonşu dövlətlər, valyuta məzənnələrinin dəyişməsindən birbaşa təsirlənir. Azərbaycan ilə Türkiyə arasındakı sıx əlaqələr bu kontekstdə lirə və manat münasibətlərini xüsusi aktuallığa çevirir. Xüsusən son illərdə əhali arasında lirənin manata qarşı məzənnəsi, onların qarşılıqlı təsirləri, valyuta dəyərlərindəki dəyişikliklər gündəmdədir.
Azərbaycan və Türkiyə tarixən sıx əməkdaşlıq edən ölkələrdir və bu dostluq münasibətləri təkcə siyasətdə deyil, iqtisadi sferada da özünü aydın şəkildə göstərir. İki ölkənin vətəndaşları üçün lirənin manat qarşısında dəyəri, bu valyutaların bir-birinə çevrilmə şərtləri və sabitliyi, iqtisadi proqnozlar həmişə maraq doğurur. Bu yazıda həm lirə, həm də manat barədə əsas faktlar, onların qarşılıqlı tarixi, iqtisadi təsirləri, məzənnəyə təsir edən amillər və gündəlik həyatda praktiki tətbiqləri geniş formada izah olunacaq.
Lira və Manatın Xüsusiyyətləri
Hər iki ölkənin rəsmi valyutası – Türkiyə lirəsi və Azərbaycan manatı – dövlətin Mərkəzi Bankı tərəfindən tənzimlənir və dövriyyəyə buraxılır. Türkiyə lirəsi “TRY” kodu ilə, Azərbaycan manatı isə “AZN” kodu ilə tanınır və ödəniş vasitəsi kimi istifadə edilir.
Türkiyə lirəsinin yaranması 19-cu əsrə, Osmanlı dövrünə gedib çıxır. Zamanla lirə bir neçə dəfə denominasiyaya məruz qalıb və 2005-ci ildən etibarən hazırkı formada – yeni türk lirəsi şəklində istifadə olunur. Pul əskinaslarında ölkənin görkəmli şəxsiyyətlərinin portretləri və milli simvollar yer alır.
Azərbaycan manatı isə ilk dəfə 1919-cu ildə, Xalq Cümhuriyyəti zamanında buraxılıb. Sovet dönəmində manat rublla əvəzlənmişdi, amma 1992-ci ildə dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra milli valyuta yenidən dövriyyəyə buraxıldı. Müasir manat dizaynında həm Avropa, həm də milli ornamentlər öz əksini tapır.
Tarixi Münasibətlər və İqtisadi Tərəfdaşlıq
Azərbaycan ilə Türkiyə arasında olan dərin dostluq və tərəfdaşlıq təkcə diplomatik deyil, eyni zamanda iqtisadi və ticari sahələri də əhatə edir. Türkiyə Azərbaycanın müstəqilliyini ilk tanıyan ölkələrdən biri olmaqla, qarşılıqlı investisiya və ticarətin artmasına da təkan verib. İki ölkə arasında iqtisadi əlaqələr ilbəil inkişaf edir, ticarət dövriyyəsi, birgə layihələr və turizm sahəsində əməkdaşlıq getdikcə genişlənir.
Bu münasibətlərin birbaşa nəticəsi olaraq, lirə və manat arasında valyuta mübadiləsi, sərmayələr, mal və xidmət alış-verişləri aktuallıq qazanıb. Azərbaycanın Türkiyəyə səfər edən vətəndaşlarının sayı, Türkiyədə fəaliyyət göstərən azərbaycanlı sahibkarların artması, iki ölkənin ticarət dövriyyəsinə də təsir göstərir.
Lira və Manatın Məzənnəsini Şərtləndirən Faktorlar
İki ölkə arasında valyuta məzənnəsinin müəyyən edilməsində əsas rol oynayan amillər arasında iqtisadiyyatın ümumi vəziyyəti, inflyasiya dərəcəsi, iqtisadi artım sürəti, xarici borclar və mərkəzi bankların apardığı pul-kredit siyasəti var.
Son illərdə lirənin dəyərində ciddi azalma müşahidə edilib. Bunun səbəbi əsasən Türkiyədə inflyasiya səviyyəsinin artması, iqtisadi və siyasi qeyri-müəyyənlik, xarici borc yükünün yüksəlməsi və qlobal iqtisadi çağırışlarla əlaqədardır. Azərbaycan manatı isə son illərdə sabitliyini böyük ölçüdə qoruyub, bu isə dövlətin valyuta ehtiyatlarının düzgün idarə olunması və maliyyə siyasətinin nəticəsidir.
Lira və Manat Kursunda Tarixi Dəyişikliklər (2020-2025)
2020-ci ildən bu günə qədər lira və manat arasında məzənnə kəskin dəyişikliklərə məruz qalıb. 2020-ci ildə 1 lirə təxminən 0,30 manat dəyərində idi. Sonrakı illərdə Türkiyədə iqtisadi çətinliklərin artması və lirənin dəyərdən düşməsi nəticəsində bu rəqəm azalmağa başlayıb. 2025-ci ildə isə artıq bir lirə 0,083 manata qədər düşüb.
Aşağıdakı cədvəldə illər üzrə dəyişiklikləri görə bilərsiniz:
Bu statistikaya əsasən, son illərdə lirənin manata qarşı dəyəri təxminən dörd dəfə azalıb.
İdxal, Alış-Veriş və Ticarətdə Lira – Manat Münasibətləri
Azərbaycanda Türkiyə istehsalı olan məhsullara maraq xeyli yüksəkdir. Tekstil, elektronika, qida və avtomobil sektorlarında Türkiyə məhsullarının payı böyükdür. Çox zaman topdansatış və idxal əməliyyatlarında ödənişlər ya dollar, ya avro, ya da birbaşa lirə ilə aparılır. Azərbaycan vətəndaşları isə Türkiyəyə səfərlərində gündəlik alış-verişdə lirədən istifadə edirlər. Buna görə də lira və manat kursundakı dəyişikliklər hər iki ölkənin vətəndaşlarına təsir göstərir.
Azərbaycanda lira ilə birbaşa alış-veriş etmək mümkün olmasa da, valyuta dəyişmə məntəqələri və banklar vasitəsilə lirəni manata və əksinə çevirmək çətin deyil. Kurslar gündəlik olaraq banklar tərəfindən yenilənir və bazardakı vəziyyətdən asılı olaraq dəyişir.
Liranın Dəyər Dəyişməsi və Azərbaycanda Təsiri
Lirənin kəskin ucuzlaşması Azərbaycandan Türkiyəyə səfər edən turistlər üçün əhəmiyyətli fürsətlər yaradıb. Manatın dəyərinin lirəyə nisbətən yüksəlməsi sayəsində Azərbaycan vətəndaşları Türkiyədə istirahət və alış-veriş zamanı daha sərfəli şərtlərdən yararlana bilirlər. Bu həmçinin, Azərbaycana idxal olunan Türkiyə məhsullarının da qiymətinin aşağı düşməsinə gətirib çıxarır.
Bununla yanaşı, nəzərə almaq lazımdır ki, bir çox beynəlxalq ticarət əməliyyatları dollar və avro ilə həyata keçirilir və lirədəki dəyişikliklər bəzi hallarda dolayısı ilə təsir göstərir.
Banklar və Valyuta Dəyişmə Prosesləri
Azərbaycanda lirə və manat mübadiləsi əksər bank və rəsmi dəyişmə məntəqələrində mümkündür. Prosesi həyata keçirmək üçün sadəcə şəxsiyyət vəsiqəsi və müvafiq məbləğ tələb olunur. Hər bank fərqli kurs təklif edə bilər, bu isə bazar tələbi və təklifi ilə izah olunur. Bank əməliyyatlarında bəzən komissiya haqqı tətbiq edilir və bu barədə müştəri əvvəlcədən məlumatlandırılır.
Gələcək Gözləntilər və Proqnozlar
Ekspertlər hesab edir ki, qarşıdakı illərdə lirə və manat arasında kursun necə olacağı birbaşa Türkiyə iqtisadiyyatında baş verəcək yeniliklərdən, iqtisadi islahatlardan və maliyyə siyasətindən asılı olacaq. Manatın isə Azərbaycan Mərkəzi Bankının ehtiyatlarına və iqtisadi sabitliyinə söykənərək sabit qalacağı gözlənilir. İki ölkə arasında əlaqələrin dərinləşməsi bu valyutaların gündəlik həyatda və ticarətdə rolunu daha da artıracaq.
Yekun
Azərbaycan ilə Türkiyə arasında iqtisadi münasibətlər getdikcə genişlənir və bu proses həm manatın, həm də lirənin gündəlik həyatda rolunu artırır. Son illərdə lirənin dəyərinin azalması, manatın isə sabit saxlanılması Azərbaycan vətəndaşlarına yeni fürsətlər və üstünlüklər yaradıb. Banklar və valyuta dəyişmə məntəqələri vasitəsilə iki valyuta arasında asanlıqla mübadilə aparmaq mümkündür və bu gələcəkdə də davam edəcək. Lira və manat kursunda baş verən dəyişikliklər gələcəkdə həm iqtisadi, həm də sosial baxımdan yeni perspektivlər açacaq.
Ən Çox Verilən Suallar
- Türkiyə lirəsini Azərbaycanda necə dəyişmək olar?
Azərbaycanda demək olar ki, bütün banklarda və rəsmi valyuta dəyişmə məntəqələrində lirəni manata və ya manatı lirəyə dəyişmək mümkündür. Bunun üçün şəxsiyyət vəsiqəsi və müəyyən miqdarda nağd pul kifayətdir. Eyni zamanda, bəzi bankların onlayn xidmətlərindən də istifadə etmək mümkündür. - Lira və manat arasında məzənnə necə müəyyən olunur?
Valyuta məzənnəsi, əsasən, bazar tələbatı, Mərkəzi Bankların siyasəti, ölkələrin iqtisadi göstəriciləri və beynəlxalq bazardakı proseslərlə tənzimlənir. Hər bank və ya dəyişmə məntəqəsinin təklif etdiyi kurs cüzi fərqlənə bilər. - Türkiyə lirəsinin manat qarşısında dəyərinin azalmasının səbəbi nədir?
Əsas səbəblər sırasında Türkiyədə inflyasiya səviyyəsinin yüksəlməsi, xarici borcların artması, siyasi və iqtisadi qeyri-sabitlik, mərkəzi bankın siyasəti və qlobal iqtisadi dəyişikliklər durur. - Lira ilə manat arasında olan kurs fərqi Azərbaycana necə təsir edir?
Kurs fərqi Türkiyə mallarının Azərbaycanda daha ucuz satılmasına, Azərbaycan turistlərinin Türkiyədə daha sərfəli alış-veriş etməsinə və bir sıra xidmətlərin dəyərinin aşağı düşməsinə şərait yaradır. - Azərbaycanda lira ilə birbaşa alış-veriş etmək mümkündürmü?
Xeyr, Azərbaycanda alış-veriş, əsasən, manatla aparılır. Lakin valyuta dəyişmə məntəqələri vasitəsilə lirəni manata çevirmək mümkündür. - Banklarda lira və manat dəyişərkən komissiya tutulurmu?
Bəli, bəzi banklar və valyuta dəyişmə məntəqələri əməliyyat üçün kiçik bir faiz komissiyası tətbiq edə bilər. Komissiya məbləği bankdan banka fərqli ola bilər. - Liranın gələcəkdə dəyərinin artacağı gözlənilirmi?
Liranın dəyəri birbaşa Türkiyənin iqtisadi vəziyyətindən və həyata keçirilən islahatlardan asılıdır. Hazırda iqtisadiyyat sabitləşsə, lirənin dəyəri də arta bilər. - Manatın sabit qalması nə ilə əlaqədardır?
Manatın sabit qalması ilk növbədə Azərbaycan Mərkəzi Bankının valyuta ehtiyatları və makroiqtisadi siyasəti ilə bağlıdır. Dövlət bu istiqamətdə ciddi tədbirlər görür. - Lira və manat arasında məzənnə dəyişikliklərini necə izləmək olar?
Bankların rəsmi saytlarından, onlayn valyuta kalkulyatorlarından, valyuta dəyişmə məntəqələrinin gündəlik elan etdiyi kurslardan istifadə etməklə bu dəyişiklikləri izləmək mümkündür. - Azərbaycanda Türkiyə lirəsinə maraq niyə artıb?
Son illər Türkiyəyə gedən turistlərin sayının artması, təhsil və ticarət sahəsində əlaqələrin güclənməsi, Türkiyə mallarının yerli bazarda geniş yayılması lira ilə bağlı marağın artmasına səbəb olub.
