Azərbaycan əhalisinin sağlamlığı ilə bağlı narahatlıqlar arasında xüsusilə son illərdə “lyamblya” sözünü tez-tez eşidirik. Bəzən valideynlər uşaqda arıqlama, halsızlıq, iştahsızlıq kimi problemlər gördükdə, dərhal “görəsən, lyamblya qurdu var?” sualını verirlər. Hətta böyüklərdə də bənzər əlamətlərin səbəbi olaraq bu mikroorqanizm şübhə doğurur. Amma çox insan “lyamblya”nın nə olduğunu, haradan gəldiyini, necə yoluxduğunu və orqanizmə necə təsir etdiyini tam bilmir. Əslində, lyamblya həm tibbi, həm də gündəlik həyatımızda diqqətəlayiq bir anlayışdır.
Lyamblya Sözünün Mənası
“Lyamblya” sözü elmi dilə “Giardia lamblia” və ya “Giardia intestinalis” kimi daxil olub. Bu termin parazitoloji elmdə xüsusi bir növ ibtidai canlı, yəni parazit olaraq tanınır. Lyamblya qurdunun elmi adı ilk dəfə 1859-cu ildə Alfred Giard və Vilyam Lyambl tərəfindən tapılıb. Onun üçün də latınca “Giardia lamblia” adlanır. Azərbaycan dilində isə bu orqanizmin adı “lyamblya” şəklində daha çox işlədilir və xalq arasında “lyamblya qurdu”, “bağırsaq qurdu” və ya “parazit” kimi tanınır.
Leksik izahda isə “lyamblya” – insan və bəzi heyvanların bağırsaqlarında yaşayan, birhüceyrəli parazit mikroorqanizmdir. Onun orqanizmdə yerləşməsi, çoxalması və həyat fəaliyyəti müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Lyamblya Qurdunun Ümumi Xarakteristikası
Lyamblya qurdu – birhüceyrəli, mikroskopik ölçülü parazitdir. Onun əsas yaşayış yeri insan bağırsaqlarıdır. Xüsusilə nazik bağırsaqda çoxalır. İnsan və bəzi heyvanlarda yoluxucu xəstəlik olan giardiozun (və ya lyamblyozun) törədicisidir. Qurudakı, suda və qidada olan lyamblya kistləri insan orqanizminə düşdükdə, burada aktivləşir və çoxalır.
Lyamblya qurdu mikroskop altında armudabənzər formada olur və iki nüvəyə malikdir. Çox sürətlə hərəkət edə bilən bu mikroorqanizm orqanizmdə bir neçə gün və ya hətta aylar ərzində yaşaya bilər.
Lyamblya Qurdu ilə Yoluxma Yolları
Lyamblya qurdu əsasən su və qida vasitəsilə insana keçir. Səliqəsiz yuyulmuş tərəvəz və meyvələr, çirkli su, xüsusilə açıq su mənbələri, yoluxmuş şəxslərin əlləri və ya ev heyvanları vasitəsilə insan orqanizminə daxil olur.
Ən çox yoluxma riski olan qruplar:
- Uşaq bağçalarına və məktəblərə gedən uşaqlar
- Çirkli su içən və ya gigiyena qaydalarına riayət etməyən şəxslər
- Heyvanlarla tez-tez təmasda olanlar
- İmmun sistemi zəif olan şəxslər
Bir insan lyamblya kistlərini udduqda, onlar bağırsaqlarda aktiv hala gəlir və çoxalır. Yoluxma zamanı ailə üzvlərinin də tez-tez bir-birinə keçirməsi mümkündür.
Lyamblya Qurdu Əlamətləri və Simptomları
Lyamblya qurdu ilə yoluxan insanlarda bəzən heç bir simptom olmayabilir. Amma çox hallarda aşağıdakı əlamətlər müşahidə edilir:
- İştahsızlıq
- Arıqlama
- Sürekli qarın ağrısı və ya göynəməsi
- Qaz və köp
- Sulu və ya selikli ishal
- Zəiflik, halsızlıq, tez yorulma
- Dəri problemləri və səpkilər
- Uşaqlarda inkişafdan geri qalma
- Bağırsaq narahatlığı, tez-tez nəcisin dəyişməsi
- Bəzən ürəkbulanma və qusma
Uşaqlarda isə ən diqqətçəkən simptomlardan biri sürətlə çəki itirmək və dərinin solğunlaşmasıdır. Lyamblya qurdu bağırsağın divarına yapışaraq, oradakı faydalı maddələri sorur və nəticədə orqanizm lazım olan vitamin və mineralları ala bilmir.
Lyamblya Qurdu Analizi: Diaqnostika Yolları
Lyamblya qurdundan şübhələndikdə ilk növbədə analizlər vasitəsilə diaqnoz qoyulur. Ən əsas diaqnostika üsulları bunlardır:
- Nəcisin analizi: Lyamblya kistləri nəcisdə mikroskopik analizlə aşkar edilir. Bəzən bir dəfə yox, bir neçə gün ara ilə təkrar analiz tələb olunur.
- Seroloji analizlər: Qanda lyamblya qarşı anticisimlərin (igg və igm) səviyyəsi yoxlanılır. Bu analizlər daha həssasdır və xəstəliyin hansı mərhələsində olmağınızı müəyyən edə bilir.
- DNT testləri: Müasir laboratoriyalarda lyamblyanın DNT-si müəyyən edilə bilər.
- Duodenal aspirat və ya bağırsaq biopsiyası: Nadir hallarda, daha dərindən yoxlanma lazım gəldikdə aparılır.
Lyamblya İGG və İGM Analizləri
Lyamblya IGG və IGM terminləri immun sistemimizin bu paraziti tanıyıb ona qarşı mübarizə aparan anticisimləridir.
- Lyamblya IGG – bu anticisimlər orqanizmdə lyamblya qurdu ilə uzun müddət təmasdan sonra yaranır və adətən keçmiş və ya xroniki infeksiyanı göstərir. Yəni IGG pozitivdirsə, demək, ya hazırda, ya da əvvəl yoluxma olub.
- Lyamblya IGM – bu anticisimlər isə xəstəliyin ilk mərhələsində, yəni təzə yoluxmada yaranır. IGM pozitivdirsə, yoluxma yeni baş verib və orqanizmin aktiv mübarizə apardığını göstərir.
Bu analizlərin birgə yoxlanılması həkimə xəstənin hansı mərhələdə olduğunu dəqiq təyin etməyə kömək edir və doğru müalicə planı seçilir.
Lyamblya Qurdunun Müalicə Yolları və Dərmanlar
Lyamblya qurdu diaqnozu qoyulduqda, həkim göstərişi ilə xüsusi dərman müalicəsinə başlanılır. Ən çox təyin olunan preparatlar:
- Metronidazol
- Tinidazol
- Albendazol
- Ornidazol
- Furazolidon
Dərmanlar adətən 5-10 gün davamlı qəbul edilir. Müalicənin effektiv olması üçün ailə üzvləri, xüsusilə uşaqların da yoxlanılması və lazım gələrsə müalicə alması məsləhətdir. Qida rasionunda gigiyenaya riayət etmək, suyu qaynadıb içmək, meyvə və tərəvəzi yaxşı yumaq da vacibdir.
Bəzən həkim, müalicə ilə yanaşı, bağırsaq florasının bərpası üçün probiotiklər, vitaminlər və immuniteti gücləndirən vasitələr də məsləhət görür.
Lyamblya Qurdundan Qorunma Yolları
Lyamblya qurdundan qorunmaq üçün ən effektiv üsullar:
- Şəxsi gigiyenaya riayət etmək (xüsusilə yeməkdən əvvəl və tualetdən sonra əlləri yaxşı yumaq)
- Çirkli su içməmək, yalnız qaynadılmış və ya təmizlənmiş sudan istifadə etmək
- Meyvə və tərəvəzi diqqətlə yumaq
- Uşaqlara gigiyena qaydalarını öyrətmək
- İctimai yerlərdə və məktəblərdə sanitar qaydalara riayət etmək
Lyamblya Qurdunun Uşaqlarda və Böyüklərdə Xüsusiyyətləri
Uşaqlar lyamblya qurdu ilə daha tez yoluxurlar. Uşaq orqanizmi hələ tam müdafiə sisteminə malik olmadığından parazit onlarda sürətlə artır. Uşaqlarda gecə qurd sancısı, dəridə qaşıntı, diqqət pozuntusu, ümumi inkişafdan qalma kimi hallar ola bilər.
Böyüklərdə isə əsasən xroniki yorğunluq, həzm problemləri, zəiflik və dəri problemləri ilə rastlaşılır.
Lyamblya Qurdu və Digər Bağırsaq Parazitləri
Lyamblya qurdu bağırsaqda yaşayan yeganə parazit deyil. Askarid, qılqurd (enterobioz), trixinella kimi digər parazitlər də insan sağlamlığı üçün təhlükəlidir. Amma lyamblya qurdu xüsusilə su və qida vasitəsilə yoluxduğu üçün ən çox yayılan parazitlərdən hesab olunur.
Lyamblya Qurdu Yayılma Statistikası və Maraqlı Faktlar
Dünyada lyamblyoz xəstəliyi çox yayılıb. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər il təxminən 280 milyon insan bu parazitə yoluxur. Azyaşlı uşaqlar, təmiz su problemi olan ölkələrdə və sanitar gigiyena qaydalarına riayət edilməyən bölgələrdə daha çox yayılıb.
Lyamblya Qurdu Haqda Yanlış Fikirlər və Doğru Məlumatlar
Bəzən insanlar lyamblya qurdu ilə bağlı müxtəlif yanlış fikirlərə inanır. Məsələn, “lyamblya dərmanla heç sağalmır”, “hər uşaqda olmalıdır” və ya “qurd dərmanları zərərlidir” kimi yanaşmalar səhvdir. Müasir tibbi metodlarla bu xəstəlik tam sağaldıla bilər və düzgün müalicə ilə ciddi fəsadlar olmur.
Lyamblya sözü və lyamblya qurdu barədə məlumat sahibi olmaq hər bir insan üçün vacibdir. Bu parazit orqanizmə ciddi fəsadlar verə bilər, amma düzgün diaqnoz və vaxtında müalicə ilə problem aradan qalxır. Əsas odur ki, gigiyena qaydalarına ciddi əməl edilsin, şübhə olduqda isə həkimə müraciət edilsin. Sağlam və güvənli həyat tərzi üçün lyamblya qurdu barədə məlumatlı olmaq və qoruyucu tədbirlərə əməl etmək lazımdır.
Ən Çox Verilən Suallar
Lyamblya qurdu insanın və bəzi heyvanların bağırsaqlarında yaşayan mikroskopik parazitdir. Orqanizmə su, qida və çirkli əllərlə daxil olur, bağırsaqda çoxalaraq müxtəlif sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.
Əsas əlamətlər: ishal, qarın ağrısı, iştahsızlıq, arıqlama, zəiflik, uşaqlarda inkişafdan geri qalma, dəri problemləri və s.
IGG və IGM analizləri orqanizmin lyamblya parazitinə qarşı reaksiyasını, xəstəliyin yeni və ya köhnə mərhələdə olmasını göstərir.
Çirkli su, pis yuyulmuş meyvə-tərəvəz, gigiyenasızlıq, yoluxmuş insan və ya heyvanlarla təmas nəticəsində yoluxur.
Ən əsas analizlər: nəcisin mikroskopik müayinəsi və qanda lyamblya üçün IGG, IGM seroloji testləridir.
Metronidazol, tinidazol, albendazol və ornidazol ən çox istifadə olunan dərmanlardır. Həkim təyinatı olmadan dərman qəbul etmək olmaz.
Uşaqlarda arıqlama, inkişafdan geri qalma, iştahsızlıq, tez yorulma və diqqət pozğunluğuna səbəb ola bilər.
Bəli, düzgün diaqnoz və müalicə ilə lyamblya qurdu tam sağaldıla bilər.
Əlləri təmiz saxlamaq, çirkli su içməmək, meyvə-tərəvəzi yaxşı yumaq və şəxsi gigiyenaya diqqət etmək vacibdir.
Lyamblya qurdu mikroskopik ibtidai parazitdir, digər qurdlardan (askarid, qılqurd və s.) fərqli olaraq, əsasən su və qida vasitəsilə yayılır və daha çox bağırsağın üst hissəsində yerləşir.