Müasir dövrdə təşkilatların uğurlu və davamlı fəaliyyəti təkcə iqtisadi göstəricilərlə deyil, həm də işçi heyətinin sağlamlığının və təhlükəsizliyinin qorunması ilə sıx bağlıdır. İşçi hüquqlarının, əmək şəraitinin və istehsalat proseslərinin təhlükəsizliyi cəmiyyətin və dövlətin diqqət mərkəzində olan əsas sosial məsələlərdəndir. Bu sahədə beynəlxalq səviyyədə qəbul edilmiş standartlar təşkilatların işçi təhlükəsizliyi və sağlamlığı sahəsində fəaliyyətini daha effektiv, sistemli və şəffaf formada təşkil etməyə imkan verir. OHSAS 18001 (Occupational Health and Safety Assessment Series) — işçi sağlamlığı və əməyin təhlükəsizliyi idarəetmə sistemi standartı da məhz bu məqsədlə yaradılıb və uzun illər təşkilatların bu istiqamətdə beynəlxalq tələblərə uyğun fəaliyyət göstərməsini təmin edib. Azərbaycanda da bu standartdan istifadə edən müəssisələrin sayı getdikcə artır, çünki həm dövlət, həm də özəl sektor üçün işçilərin rifahı, sağlamlığı və istehsalat risklərinin minimuma endirilməsi strateji prioritetlərdəndir. OHSAS 18001 işçi sağlamlığının qorunması, istehsalat risklərinin idarə edilməsi və müəssisənin sosial məsuliyyətinin təmin olunmasında mühüm rol oynayır.
OHSAS 18001 Standartının Yaranma Tarixi və Əsas Mahiyyəti
OHSAS 18001 standartının formalaşması XX əsrin sonlarında, sənaye inqilabından sonra sürətlə artan istehsalat riskləri, peşə xəstəlikləri və istehsalatda baş verən bədbəxt hadisələrin qarşısını almaq zərurəti ilə sıx bağlıdır. 1999-cu ildə Böyük Britaniya Standartlar İnstitutu (BSI) tərəfindən hazırlanmış bu standart ilk dəfə beynəlxalq səviyyədə işçi sağlamlığı və əməyin təhlükəsizliyi sahəsində təşkilatların fəaliyyətinə vahid sistematik yanaşma gətirdi. Standartın əsas məqsədi təşkilatlarda potensial təhlükələrin və risklərin müəyyənləşdirilməsi, qiymətləndirilməsi və nəzarət olunması, işçi heyətinin sağlamlığının və təhlükəsizliyinin qorunması üçün effektiv idarəetmə mexanizmlərinin tətbiqidir. OHSAS 18001 həm dövlət, həm də özəl sektorda müxtəlif profilli müəssisələr üçün uyğun və tətbiqedilən beynəlxalq standart idi. Bu standart, ISO 9001 (keyfiyyət) və ISO 14001 (ekologiya) kimi digər idarəetmə sistemləri ilə inteqrasiya oluna bilir və şirkətlərə bütün biznes proseslərini səmərəli şəkildə təşkil etməyə şərait yaradır. 2018-ci ildən etibarən OHSAS 18001 standartı ISO 45001 ilə əvəz edilsə də, bir çox ölkələrdə və təşkilatlarda bu standart uzun müddət aktual olaraq tətbiq olunub və mühüm rol oynayıb.\
OHSAS 18001 Standartının Əsas Prinsipləri və Tələbləri
OHSAS 18001 standartının əsasını idarəetmədə sistemli yanaşma, risklərin öncədən müəyyənləşdirilməsi və aradan qaldırılması, daimi təkmilləşdirmə və qanunvericiliyin tələblərinə əməl etmə təşkil edir. Standartın ən vacib tələbləri aşağıdakılardır: təşkilat rəhbərliyinin işçi sağlamlığı və təhlükəsizliyi sahəsində liderliyi və öhdəliyi, risklərin qiymətləndirilməsi və idarə edilməsi, hüquqi və digər tələblərə uyğunluq, aydın məqsəd və siyasətin formalaşdırılması, işçi heyətinin təlimi və motivasiyası, qəza və insidentlərin təhlili və önləyici tədbirlərin həyata keçirilməsi, sənədləşdirmə və monitorinqin aparılması, audit və daimi inkişaf mexanizmlərinin tətbiqi. Standartın ən əsas üstünlüyü işçi sağlamlığının və təhlükəsizliyinin sistematik şəkildə idarə olunmasını, potensial risklərin minimuma endirilməsini, istehsalat prosesində baş verə biləcək qəza və zədələnmələrin qarşısının alınmasını təmin etməsidir. OHSAS 18001 həmçinin təşkilat daxilində əmək münasibətlərinin və korporativ mədəniyyətin inkişafına da əhəmiyyətli təsir göstərir.
OHSAS 18001 Standartının Risklərin İdarə Edilməsində Rolu
OHSAS 18001 standartı müəssisələrdə risklərin vaxtında müəyyən edilib düzgün şəkildə idarə olunması üçün sistemli yanaşma yaradır. Bu standartın ən vacib üstünlüklərindən biri, risklərin qabaqcadan təhlili və onların qarşısının alınmasına yönələn tədbirlərin işlənib hazırlanmasıdır. Müəssisə rəhbərliyi və işçi heyəti risklərin mənbələrini, potensial təhlükə növlərini və mümkün fəsadlarını müəyyən etməli, bunları düzgün qiymətləndirərək səmərəli idarəetmə tədbirləri seçməlidirlər. Risklərin idarə olunmasında əsas mərhələ potensial təhlükələrin siyahıya alınması, onların baş vermə ehtimalı və təsir dərəcəsinin qiymətləndirilməsi, ən önəmli risklərin prioritetləşdirilməsi və aradan qaldırılması üçün tədbir planlarının hazırlanmasıdır. Bu proses yalnız texniki baxımdan deyil, həm də insan faktoru, işçi davranışı və əmək mədəniyyəti baxımından da böyük əhəmiyyət daşıyır. Təşkilat daxilində risk mədəniyyətinin formalaşması, işçilərin təhlükəsizliyə məsuliyyətlə yanaşması, həm özlərinin, həm də kollektivin təhlükəsizliyini düşünməsi OHSAS 18001-in əsas nailiyyətlərindəndir. Həmçinin, bu standart müəssisədə daimi monitorinq, tədbirlərin effektivliyinin qiymətləndirilməsi və davamlı təkmilləşdirmə mexanizmləri ilə risklərin idarə olunmasını daha da səmərəli edir.
OHSAS 18001 və Sosial Məsuliyyət: Cəmiyyət və Ətraf Mühitə Təsiri
OHSAS 18001 standartı yalnız müəssisədaxili idarəetmə və təhlükəsizlik prinsipləri ilə məhdudlaşmır, həm də sosial məsuliyyətin və korporativ etik dəyərlərin inkişafına töhfə verir. İşçi sağlamlığının və təhlükəsizliyinin qorunması birbaşa cəmiyyətin sosial rifahının artmasına, ailələrin və bütövlükdə əhalinin həyat keyfiyyətinin yüksəlməsinə təsir edir. Müəssisənin təhlükəsiz istehsalat mühiti yaratması, işçilər üçün riskləri minimuma endirməsi, qəza və bədbəxt hadisələrin qarşısını alması, təkcə təşkilatın deyil, bütün cəmiyyətin maraqlarına xidmət edir. Bununla yanaşı, OHSAS 18001 ekoloji təhlükəsizliyə, ətraf mühitə zərər verən amillərin idarə olunmasına, sosial layihələrin və maarifləndirici tədbirlərin həyata keçirilməsinə də böyük önəm verir. Müasir dünyada şirkətlərin sosial məsuliyyəti onların ictimai nüfuzunu və bazarda rəqabət qabiliyyətini müəyyənləşdirən əsas faktor kimi çıxış edir. OHSAS 18001-in tətbiqi nəticəsində müəssisələr yalnız qanunlara deyil, həm də etik və sosial prinsiplərə riayət etmiş olurlar, bu isə həm işçilər, həm də cəmiyyət tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.
OHSAS 18001 Standartının Tətbiqi və Sertifikatlaşdırma Prosesi
OHSAS 18001 standartının tətbiqi təşkilat üçün ciddi və mərhələli bir prosesdir. İlk addım rəhbərliyin öhdəliyini bəyan etməsi və işçi sağlamlığı və təhlükəsizliyi üzrə siyasətin hazırlanmasıdır. Daha sonra təşkilatda potensial risklərin və təhlükələrin müəyyənləşdirilməsi, risklərin qiymətləndirilməsi və prioritetləşdirilməsi, hüquqi və normativ tələblərin öyrənilməsi, tədbir planının hazırlanması və icrası həyata keçirilir. Növbəti mərhələdə işçi heyətinin maarifləndirilməsi, təlimlər və sınaq məşqləri, təcili yardım və fövqəladə hallara hazırlıq tədbirləri aparılır. İdarəetmə prosesinin effektivliyini təmin etmək üçün daxili auditlər, monitorinqlər və mütəmadi yoxlamalar aparılır. Sertifikatlaşdırma isə akkreditə olunmuş müstəqil audit şirkətləri tərəfindən həyata keçirilir. Təşkilat əvvəlcə özünüqiymətləndirmə aparır, sonra auditora müraciət edir və audit nəticələrinə əsasən OHSAS 18001 sertifikatı alır. Sertifikat 3 il üçün verilir, hər il isə nəzarət auditi aparılır. Bu proses təşkilatın beynəlxalq səviyyədə etibarlı və təhlükəsiz iş mühiti yaratdığını təsdiqləyir və həm müştərilərdə, həm də dövlət qurumlarında etimad yaradır.
OHSAS 18001-in Müəssisə və İşçi Üçün Faydaları
OHSAS 18001 standartının tətbiqi həm təşkilat, həm də işçi heyəti üçün bir sıra əhəmiyyətli üstünlüklər yaradır. Əvvəla, müəssisədə istehsalat riskləri və qəza ehtimalı kəskin azalır, bu da işçi sağlamlığının və həyatının qorunmasına, sosial məsuliyyətin artmasına gətirib çıxarır. Standartın tətbiqi məhsuldarlığın yüksəlməsinə, istehsalatda dayanıqlığın və etibarlılığın təmin olunmasına səbəb olur. İşçilər özlərini daha təhlükəsiz və dəyərli hiss edir, iş mühitində motivasiya artır, kadr axını azalır, komanda ruhu güclənir. Həmçinin, müəssisə üçün OHSAS 18001-in olması müştərilərin və tərəfdaşların etibarını artırır, beynəlxalq tenderlərdə və müqavilələrdə üstünlük qazandırır, dövlət və sığorta qurumları qarşısında rəqabət qabiliyyətini gücləndirir. Qanunvericiliyə uyğunluq, ekoloji və sosial məsuliyyətin qorunması, şirkətin reputasiyasının möhkəmlənməsi OHSAS 18001 standartının əsas faydalarındandır.
OHSAS 18001 və ISO 45001: Əsas Fərqlər və Yeniliklər
2018-ci ildən başlayaraq OHSAS 18001 standartı tədricən yeni və daha müasir ISO 45001:2018 standartı ilə əvəz edilmişdir. ISO 45001 yeni struktur, idarəetmə və risk yanaşmalarını özündə birləşdirir, risklərin idarə edilməsinə daha sistemli yanaşma, işçi iştirakının artırılması və liderliyin gücləndirilməsi ilə fərqlənir. ISO 45001 həmçinin, idarəetmə sistemlərinin ISO standartları ilə daha asan inteqrasiyasını təmin edir, təşkilatın bütün səviyyələrində təhlükəsiz iş mühitinin yaradılmasına xüsusi önəm verir. OHSAS 18001-in əsas prinsipləri yeni standartda da qorunub saxlanılsa da, riskin proaktiv idarəedilməsi, işçi heyətinin qərar qəbulunda və proseslərin təkmilləşdirilməsində aktiv iştirakı, həmçinin rəhbərliyin daha fəal liderliyi ISO 45001-in əsas üstünlüklərindəndir. Azərbaycanda da müəssisələr OHSAS 18001 sertifikatını 2021-ci ilədək ISO 45001-ə keçirməli idilər və bu proses uğurla başa çatdırılıb.
OHSAS 18001-in Beynəlxalq və Azərbaycanda Tətbiq Sahələri
OHSAS 18001 standartı dünyanın yüzlərlə ölkəsində, ən müxtəlif sahələrdə fəaliyyət göstərən təşkilatlar üçün tətbiq olunub. Sənaye, tikinti, neft və qaz, energetika, nəqliyyat, səhiyyə, təhsil, dövlət idarəçiliyi, xidmət və ticarət müəssisələri bu standartdan geniş istifadə ediblər. Azərbaycanda da son illərdə həm dövlət, həm də özəl sektorda OHSAS 18001-in tətbiqi geniş vüsət alıb. Böyük müəssisələr, xüsusilə neft, qaz və kimya sənayesi, tikinti və istehsalat sahələri üçün işçi sağlamlığının və təhlükəsizliyinin idarə olunması prioritet məsələdir. Bu standart sayəsində müəssisələr əmək təhlükəsizliyi və sağlamlığının qorunmasına dair beynəlxalq tələblərə uyğun fəaliyyət göstərir, qanunvericiliyin tələblərinə tam cavab verir və xarici tərəfdaşlarla əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirirlər.
OHSAS 18001 Standartının İşçi Sağlamlığı və Əmək Mədəniyyətinə Təsiri
OHSAS 18001 standartı yalnız texniki sənəd deyil, həm də müəssisələrdə sağlam əmək mədəniyyətinin formalaşmasına təkan verən mühüm bir alətdir. Standartın tətbiqi nəticəsində müəssisədə təhlükəsizlik qaydalarına ciddi riayət edilir, işçi heyəti maarifləndirilir, iş mühiti daha şəffaf və insan mərkəzli olur. Qəza və bədbəxt hadisələrin azaldılması, risklərin öncədən müəyyən olunub aradan qaldırılması, işçilərin sağlamlığına və rifahına davamlı diqqət müəssisədə əmək münasibətlərinin daha sağlam və dayanıqlı olmasına səbəb olur. Belə mühitdə çalışan insanlar özlərini dəyərli və təhlükəsiz hiss edirlər, motivasiya və işgüzarlıq artır. OHSAS 18001 iş yerində məsuliyyət, dürüstlük, qarşılıqlı hörmət və əməkdaşlıq kimi dəyərlərin bərqərar olmasına kömək edir.
Ən Çox Verilən Suallar
OHSAS 18001 işçi sağlamlığı və əməyin təhlükəsizliyi idarəetmə sistemi standartıdır. Məqsədi istehsalatda risklərin və təhlükələrin idarə edilməsini, işçi rifahının qorunmasını təmin etməkdir.
Əsas tələblərə risklərin qiymətləndirilməsi, rəhbərliyin öhdəliyi, qanunvericiliyə uyğunluq, işçi təlimi, sənədləşdirmə, monitorinq, audit və daimi inkişaf daxildir.
Siyasət hazırlanması, risk təhlili, tədbir planı və icrası, işçilərin təlimi, monitorinq, audit və sertifikatlaşdırma mərhələləri həyata keçirilir.
ISO 45001 daha müasir struktur, risklərin proaktiv idarə olunması, işçi iştirakının artırılması və liderliyin gücləndirilməsi ilə seçilir. OHSAS 18001-in prinsipləri əsasda saxlanılıb, lakin yeni standart daha çevik və əhatəlidir.
Risklərin azalması, işçi motivasiyasının və məhsuldarlığın artması, beynəlxalq etibar, hüquqi uyğunluq və şirkət reputasiyasının möhkəmlənməsi başlıca faydalardır.
Sertifikat 3 il müddətinə verilir. Hər il nəzarət auditi keçirilir və yalnız uğurlu yoxlamadan sonra sertifikat qüvvədə saxlanılır.
Azərbaycanda əsasən sənaye, neft və qaz, tikinti, nəqliyyat, səhiyyə, energetika və təhsil müəssisələri bu standartdan istifadə edir.
Risklərin vaxtında müəyyən edilib qiymətləndirilməsi, onların qarşısının alınması üçün tədbir planlarının hazırlanması və davamlı monitorinq mexanizmləri ilə risklərin effektiv idarə olunmasına şərait yaradır.
Bu standart müəssisədə işçi sağlamlığı və təhlükəsizliyinə prioritet verir, ekoloji və sosial məsuliyyətin təmin olunmasına, həmçinin cəmiyyətin sosial rifahına dəstək olur.
Sertifikat şirkətin işçi rifahına və təhlükəsizliyinə ciddi yanaşdığını, beynəlxalq səviyyədə etibarlı və rəqabətqabiliyyətli olduğunu göstərir, tender və tərəfdaşlıqlarda üstünlük verir.
