Oktyabr Ayı: Təbiət, Tarix

Təqvim ili boyu hər ayın özünəməxsus çalarları, simvolları və insan həyatında tutduğu yeri var. Oktyabr ayı isə dünyanın bir çox ölkəsində və Azərbaycan cəmiyyətində payızın ən parlaq, ən məhsuldar və bəzən ən nostalji dövrü kimi qəbul edilir. Təbiətin dəyişən ritmi, tarixi hadisələrin bolluğu, milli və beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlər, kənd təsərrüfatında məhsul yığımının pik dövrü, habelə tədris prosesinin artıq vüsət aldığı bu ayın cəmiyyətə və gündəlik həyata təsiri olduqca böyükdür. Oktyabrın hər bir günü, hər bir həftəsi fərqli mənalar və simvollar daşıyır, təbiətin və insan münasibətlərinin zənginliyini, yenilənmə və toplama dövrünü ifadə edir.

Oktyabr ayının təqvim və astronomik mövqeyi

Oktyabr, Qriqorian təqvimində ilin onuncu ayıdır və 31 gündən ibarətdir. Adı latınca “octo” (səkkiz) sözündən götürülüb, çünki Roma təqvimində əvvəlcə səkkizinci ay kimi qəbul olunurdu. Yalnız daha sonra yanvar və fevral aylarının əlavə edilməsi ilə oktyabr ilin onuncu ayı oldu.

Astronomik baxımdan oktyabr ayı payızın mərkəzində yerləşir. Şimal yarımkürəsində payız bərabərliyi (payız gecə-gündüz bərabərliyi) sentyabrın sonunda baş verir və oktyabr ayı bu balansdan sonra təbiətin tam payız ritminə keçdiyi vaxtdır. Cənub yarımkürəsində isə bu dövr yazın başlanğıcı sayılır.

Oktyabrda təbiət: Rənglərin simfoniyası

Oktyabr ayı təbiətdə möhtəşəm dəyişikliklərin, rəng ahənginin yaşandığı bir dövrdür. Ağaclar sarı, narıncı, qırmızı, qəhvəyi və bəzən bənövşəyi rənglərə bürünür, meşə və parklar nağılları xatırladan bir tabloya çevrilir. Bu dövrdə günlərin tədricən qısalması, gecələrin sərin, hətta bəzi illərdə soyuq olması hiss olunur.

• Yarpaqların tökülməsi: Xüsusən sərv, ağcaqayın, palıd, vələs, qovaq kimi yarpaqlı ağaclar oktyabrda öz ən gözəl rəng çalarlarını nümayiş etdirir.
• Payız yağışları: Oktyabrın ortalarından etibarən yağışlı və rütubətli günlər artır, bəzən sis və duman müşahidə olunur.
• Məhsul yığımının sonu: Tarlalarda taxıl, üzüm, alma, armud, xurma, nar, qoz, fındıq və digər payız meyvələrinin yığımı əsasən bu ayda yekunlaşır.

Azərbaycanın dağ və aran bölgələrində təbiətin bu mövsüm dəyişikliyi insanların gündəlik həyatına, kənd təsərrüfatına və hətta mədəni tədbirlərə də öz təsirini göstərir.

Oktyabr ayının tarixi və mədəni simvolları

Tarix boyu oktyabr ayında dünya və Azərbaycan üçün bir çox önəmli hadisələr baş verib. Bu ay həm milli, həm də beynəlxalq tarix üçün dönüş nöqtələri ilə yadda qalıb.

• Dünya tarixində: Oktyabr ayı Rusiyada 1917-ci ilin Oktyabr İnqilabı, Almaniyada Veymar Respublikasının qurulması, ABŞ-da Kolumbun Amerikaya ayaq basması kimi hadisələrlə tanınır. Həmçinin bir çox dövlətin müstəqillik, demokratiya və sosial dəyişikliklər tarixində oktyabr ayı simvolik yer tutur.
• Azərbaycan tarixində: Oktyabr ayında bir sıra əhəmiyyətli mədəni tədbirlər, poeziya və musiqi festivalları, maarifləndirici aksiyalar keçirilir. Oktyabr həm də təhsil prosesinin ən intensiv mərhələsidir; universitetlərdə, məktəblərdə tədbirlər, seminarlar, elmi konfranslar təşkil olunur.
• Milli bayramlar və tədbirlər: Oktyabrda bir çox ölkələrdə Müəllimlər Günü, Həştərxan alma bayramı, BMT Günü, Sülh Həftəsi, Beynəlxalq Musiqi Günü, Yaddaş və Anım Günləri keçirilir.

Oktyabrda kənd təsərrüfatı və məhsuldarlıq

Azərbaycanın kənd təsərrüfatı üçün oktyabr ayı məhsul yığımının sonu, qışa hazırlığın başlandığı, torpağın becərilməsi və növbəti mövsüm üçün əkin proseslərinin aparıldığı ən məhsuldar dövrdür.

• Meyvə və tərəvəz: Oktyabrda bağ və bostanlarda alma, armud, nar, xurma, heyva, qoz, fındıq, balqabaq, kələm, yerkökü, soğan kimi məhsullar toplanır.
• Taxıl və dənli bitkilər: Yüksək dağ zonalarında arpa, buğda və digər dənli bitkilərin yığımı başa çatır, yeni səpinin hazırlığı aparılır.
• Üzümçülük: Şirəlik və süfrə üzümünün, həmçinin üzüm şirəsinin və bəzi hallarda ilk şərabın əldə olunması əsasən oktyabra təsadüf edir.
• Mal-qaranın qışlaması üçün ot və yem ehtiyatı: Oktyabrda yaylaqdan qayıdan mal-qara üçün ot tayalarının, yonca və digər yemlərin toplanması tamamlanır.

Bu dövrdə kənd yerlərində əməklə yanaşı, məhəlləvi və ailəvi yığıncaqlar, məhsul bolluğu münasibətilə şənliklər təşkil olunur. Ənənəvi payız bazarları və məhsul yarmarkaları da oktyabrın ayrılmaz hissəsidir.

Oktyabr və təhsil prosesi

Oktyabr ayı Azərbaycanda və dünyanın bir çox ölkəsində tədris ilinin ən fəal və məhsuldar dövrü kimi xarakterizə olunur. Sentyabrda başlayan məktəb və universitet dərsləri artıq oturuşur, müəllim-tələbə və şagird münasibətləri formalaşır.

• Ali təhsil müəssisələrində: Seminarlar, laboratoriyalar, tələbə birliyi tədbirləri, elmi konfranslar, müxtəlif dərnək və kulub fəaliyyətləri.
• Ümumtəhsil məktəblərində: Dərslərin intensivliyi artır, valideyn iclasları, məktəb tədbirləri, idman və mədəni proqramlar aktivləşir.
• Maarifləndirici layihələr: Oktyabrda gənclərin, məktəblilərin iştirakı ilə ekoloji, sosial və bədii layihələr təşkil olunur. Eyni zamanda şagird və tələbələr üçün olimpiadalar, yaradıcılıq müsabiqələri, teatr və poeziya gecələri keçirilir.

Bu ay, həmçinin müəllimlərin peşə bayramı, akademik tədbirlərin və kursların başlanğıcı ilə yadda qalır.

Oktyabr ayında beynəlxalq və milli tədbirlər

Oktyabr ayı həm də beynəlxalq və milli səviyyədə müxtəlif əhəmiyyətli tədbir və kampaniyaların keçirildiyi aydır:

• Beynəlxalq Musiqi Günü (1 oktyabr)
• Müəllimlər Günü (5 oktyabr)
• BMT Günü (24 oktyabr)
• Qadın Sağlamlığı Həftəsi
• Süd məhsulları və kənd təsərrüfatı yarmarkaları
• Sülh və İnsan Hüquqları tədbirləri
• Görkəmli şəxsiyyətlərin anım və doğum günləri

Bütün bu tədbirlər oktyabrın zəngin ictimai və mədəni fonunu yaradır, insanları bir araya gətirir, həm maarifləndirmə, həm də əyləncə funksiyası daşıyır.

Oktyabr ayının sağlamlıq baxımından xüsusiyyətləri

Oktyabr ayında hava şəraiti kəskin dəyişdiyinə görə, xüsusən də gecə və gündüz temperatur fərqləri artdığı üçün bir sıra sağlamlıq məqamlarına diqqət yetirilməlidir:

• Soyuqdəymə və qrip: Bu ay virus infeksiyalarının artdığı dövrdür, immunitetin gücləndirilməsi və şəxsi gigiyena vacibdir.
• Vitamin ehtiyacı: Təzə meyvə-tərəvəz, xüsusilə alma, nar, heyva, balqabaq və göyərtilərin bol istifadə olunması məsləhətdir.
• Allergiyalar: Yarpaq tozu və payız çiçəklənməsi bəzən allergik reaksiyalara səbəb ola bilər.
• Psixoloji vəziyyət: Günəşli günlərin azalması və günlərin qısalması bəzən insanlarda yüngül depressiya və əhval-ruhiyyə dəyişkənliyinə yol aça bilər. Gəzinti, sosial ünsiyyət və idman tövsiyə olunur.

Oktyabr həm də ailədə bir araya gəlməyin, təbiət qoynunda istirahətin, yığcam səyahətlərin ən yaxşı dövrüdür.

Oktyabr ayının xalq təqvimi və inancları

Azərbaycan xalq təqvimində oktyabr ayı bir sıra əlamətdar inanclar və məişət ənənələri ilə zəngindir. Kəndlərdə bu dövr məhsulun bolluğu, ilin “çörək ayı”, “yığıb-qışa vermə ayı”, “payız bazarı” kimi tanınır. Xüsusilə kəndli ailələrində əcdadların və böyüklərin xatirəsinə mərasim süfrələri, məhsul payı, qonşulara pay göndərmək ənənəsi qorunur.

• “Payızın axır gözəlliyi”: Xalq arasında oktyabr – payızın son gözəllik və bolluq ayı sayılır.
• Hər bir işdə “yığıb yığışdırmaq”: Evlərdə təmizlik, qışa hazırlıq, turşu, mürəbbə, qurutma, düyü və paxlalı ehtiyatının hazırlanması oktyabrda başa çatdırılır.
• Əcdad ruhuna hörmət: Oktyabrda tez-tez ailə məclisləri, xatirə gecələri, dualar və paylaşımlar keçirilir.

Bu ənənələr həm milli həmrəyliyi, həm də ailə və icma dəyərlərini möhkəmləndirir.

Oktyabrın bədii obrazı və ədəbiyyatda yeri

Ədəbiyyatda oktyabr ayı tez-tez payız simvolu, dəyişiklik, toplama, keçicilik, kövrəklik və nostalji motivləri ilə təqdim olunur. Azərbaycan poeziyasında, klassik və müasir nəsrdə oktyabr təbiət gözəlliyinin, torpaqla, zəhmətlə və ailə münasibətləri ilə bağlı dərin düşüncələrin təcəssümü kimi verilir.

Şairlər bu ayı belə təsvir edirlər:

• “Oktyabr yağışları, saralmış yarpaqların son rəqsi…”
• “Payızın yığcamlı sakitliyi, çökən duman, ev qoxusu…”
• “Oktyabrda torpağın nəfəsi, ananın mürəbbə qoxusu…”

Oktyabr həm də şeir və nağıllarda qışa hazırlığın, keçmişin və xatirələrin səmimi, isti ab-havası ilə yadda qalır.

Müasir dövrdə oktyabrın rolu və cəmiyyətə təsiri

Günümüzdə oktyabr ayı həm kənd, həm şəhər üçün plan və fəaliyyət baxımından əhəmiyyətli dövrdür. Əmək kollektivləri və şirkətlər üçün illik layihələrin yekun mərhələsi, təhsil müəssisələri üçün imtahan və qiymətləndirmə hazırlıqları, ailələr üçün isə qışa hazırlığın tamamlanması və yeni planların qurulduğu zaman kəsiyidir.

Ətraf mühitə və ekoloji dəyərlərə diqqət, sosial layihələr, xeyriyyə aksiyaları da bu ayda aktivləşir. Müasir insanlar üçün oktyabr – təbiətə qovuşma, yığım və toplama, ailə ilə vaxt keçirmək, təhsil və yeniliklərə başlama dövrüdür.

Oktyabr ayı sadəcə təqvimdə bir hissə deyil, həyatın bütün sahələrinə təsir edən, zəngin, simvolik və enerjili bir dövrdür. Bu ayda təbiət və insan bir-birinə daha da yaxınlaşır, məhsuldarlıq və yenilənmə ruhu hər yerdə hiss olunur. Oktyabr həm təbiətin, həm tarixin, həm də insan münasibətlərinin ən gözəl tərəflərini özündə birləşdirir. Hər bir ailə, kənd və şəhər üçün yeni ümidlərin, xatirələrin, dostluqların və uğurların başlanğıcı oktyabrda qoyulur.

Ən Çox Verilən Suallar