Öküz Ürəyi Gilas: Yetişdirilməsi, Növləri

Azərbaycanda bağçılıq və meyvəçilik qədim ənənəyə malik sahələrdən biridir. Bu ənənələr içərisində xüsusi yer tutan giləmeyvələr arasında öküz ürəyi gilas öz unikal xüsusiyyətləri və yüksək dad keyfiyyətləri ilə seçilir. Tarix boyu Azərbaycan torpağında müxtəlif növ gilas sortları yetişdirilsə də, öküz ürəyi gilas həm yerli fermerlər, həm də meyvə bazarlarında xüsusi tələbatla qarşılanır. Meyvənin həm adı, həm də xarici görünüşü maraq doğurur: iri, ürəkşəkilli, tünd qırmızı və şirəli olması onu digər gilas sortlarından fərqləndirir. Bu sortun populyarlığı təkcə dadı və zahiri gözəlliyi ilə deyil, həm də aqrotexniki üstünlükləri, məhsuldarlığı və uzunmüddətli saxlama qabiliyyəti ilə izah olunur. Öküz ürəyi gilasın yetişdirilmə tarixi, aqrobioloji xüsusiyyətləri, Azərbaycanda və dünyada yayılması, becərilmə texnologiyası, bazar qiymətləri, faydalı xüsusiyyətləri və digər vacib məqamlar ölkə əhalisi üçün aktualdır. Bu məqalədə öküz ürəyi gilasın elmi və praktiki əsasları, fermerlər və istehlakçılar üçün əhəmiyyəti geniş və ətraflı şəkildə araşdırılır.

Öküz Ürəyi Gilasın Tarixi və Mənşəyi

Gilasmeyvəçilik tarixi minilliklərə gedib çıxır və bu sahədə ən çox yetişdirilən növlərdən biri də məhz öküz ürəyi gilasdır. Tarixi mənbələrə görə, bu sortun kökləri Orta Asiya və Qafqaz regionuna dayanır. Müasir seleksiyaçılar öküz ürəyi gilasın yaranmasında yerli və introduksiya edilmiş gilas sortlarının çarpaz tozlanmasının mühüm rol oynadığını qeyd edirlər. Azərbaycan torpağında bu sortun yayılması xüsusilə XIX və XX əsrlərə təsadüf edir. Keçmişdə iri və şirəli meyvə verən, eyni zamanda xəstəlik və zərərvericilərə qarşı davamlı olan gilas sortları əsasən saray və xan bağlarında əkilirdi. Öküz ürəyi gilas isə sırf bu keyfiyyətlərinə görə kənd təsərrüfatı məhsulları arasında tez bir zamanda populyarlaşdı. Sovet dövründə ölkənin müxtəlif regionlarında yeni gilas bağlarının salınması zamanı da bu sortun becərilməsinə üstünlük verildi. Hazırda Azərbaycanda, xüsusən də Aran, Şəki-Zaqatala, Quba-Xaçmaz və Abşeron bölgələrində öküz ürəyi gilasın sənaye miqyasında yetişdirilməsi geniş yayılıb. Beynəlxalq bazarda da bu sort “heart cherry”, “oxheart cherry” kimi adlarla tanınır və yüksək kommersiya dəyərinə malikdir.

Aqrobioloji Xüsusiyyətlər və Seçilmə Əlamətləri

Öküz ürəyi gilas aqrobioloji xüsusiyyətlərinə görə digər gilas sortlarından kəskin fərqlənir. Onun əsas fərqləndirici cəhəti iri, ürək formalı meyvələrinin olmasıdır. Hər gilasmeyvənin çəkisi orta hesabla 10-12 qrama çatır, bəzi hallarda 15 qrama qədər artır. Meyvənin qabığı tünd qırmızı, parlaq və elastikdir. Daxili hissəsi isə şirəli, ətri intensiv, dadı isə həm turş, həm də şirin notlarla zəngindir. Öküz ürəyi gilas ağacı orta və güclü böyümə qabiliyyətinə malikdir, tacı səliqəli, yarpaqları iri və parlaq yaşıl rəngdədir. Çiçəkləmə dövrü əsasən aprel-mayın əvvəlinə təsadüf edir, meyvələr isə iyunun ortalarından etibarən yetişməyə başlayır. Bu sortun üstün cəhətlərindən biri yüksək məhsuldarlığıdır – bir ağacdan 40-70 kiloqram məhsul götürmək mümkündür. Öküz ürəyi gilas suvarmaya, torpağın qida rejiminə və iqlim şəraitinə həssas olsa da, düzgün aqrotexnika ilə böyüdükdə yüksək adaptasiya və davamlılıq nümayiş etdirir. Müqayisəli təhlil üçün aşağıdakı cədvələ baxa bilərsiniz:

Azərbaycanda Öküz Ürəyi Gilasın Yetişdirilməsi və Aqrotexnikası

Azərbaycanda gilasmeyvəçilik ənənəvi bağçılıq sahələrindən biri kimi formalaşıb və öküz ürəyi gilasın yetişdirilməsi bu sahənin aparıcı seqmentlərindəndir. Bu sortun yüksək məhsuldarlıq və bazar dəyəri fermerləri daha çox maraqlandırır. Ağacların əkini üçün əsasən yaxşı işıqlandırılan, qida elementləri ilə zəngin, neytral və ya zəif turşulu torpaqlar seçilir. Əkin üçün optimal vaxt payız və ya erkən yaz aylarıdır. Gilas tingləri arası məsafə 5-6 metr olmaqla, sırayla əkilir. Suvarma əsasən damcı suvarma üsulu ilə aparılır ki, bu da həm suya qənaət, həm də xəstəlik riskinin azalması baxımından vacibdir. Mineral gübrələrin vaxtında verilməsi, ağacların budanması və torpağın yumşaldılması məhsuldarlığın artırılmasına kömək edir. Zərərvericilərə və xəstəliklərə qarşı profilaktik tədbirlər vaxtında görülməlidir. Azərbaycan şəraitində bu sortun əsas düşməni monilioz, bakterial xərçəng və çəyirtkə kimi zərərvericilərdir. Hər il yaz və payız aylarında kompleks aqrotexniki tədbirlər, torpaq analizi və ağacların sağlamlıq monitorinqi aparılır.

Öküz Ürəyi Gilasın Bazarda Qiymətləri və İqtisadi Dəyəri

Azərbaycanda və beynəlxalq bazarda öküz ürəyi gilas digər gilas növləri ilə müqayisədə daha yüksək qiymətə satılır. Məhsulun bazara çıxarıldığı mövsümdə onun qiymətləri təxminən 3-6 manat/kq arasında dəyişir. Əsasən iyunun ortalarından başlayaraq yerli bazarda, supermarketlərdə və kənd təsərrüfatı yarmarkalarında bu sortun tələbatı maksimum olur. Bakı, Gəncə, Sumqayıt kimi iri şəhərlərdə satılan gilasın orta pərakəndə qiyməti 5-8 manat/kq aralığında dəyişə bilər. İxrac potensialı da yüksəkdir – Türkiyə, Rusiya, BƏƏ və Avropa ölkələrinə ixrac olunan Azərbaycan gilasının ən populyar sortlarından biri məhz öküz ürəyi gilasdır. Bəzi regionlarda fermerlər məhsullarını birbaşa alıcıya satmaqla daha yüksək gəlir əldə edirlər. Aşağıdakı cədvəldə bu sortun qiymət dinamikası göstərilib:

Öküz Ürəyi Gilasın Seçilməsi və Saxlanması

Alıcı və istehlakçılar üçün ən aktual mövzulardan biri meyvənin seçilməsi və düzgün saxlanılmasıdır. Öküz ürəyi gilas alarkən, ilk növbədə, meyvələrin xarici görünüşünə diqqət yetirilməlidir: iri ölçülü, parlaq, ləkəsiz və bərk olmalıdır. Əzilmə, çat, qara ləkə və ya quruluq əlamətləri olan gilasmeyvələr tez xarab olur. Alınan gilaslar sərin, havalı yerdə 10-14 günədək təzə qala bilər. Soyuducuda +2…+4°C temperaturda saxlandıqda meyvənin təravəti daha uzun müddət qorunur.

Dərin dondurucuda isə (–18°C) gilasları bir neçə ay saxlamaq mümkündür, lakin belə halda dad və tekstura bir qədər dəyişə bilər. Meyvəni yuyub qurulamaq və qablaşdırmada ventilasiya dəlikli qablardan istifadə etmək tövsiyə olunur. İxrac üçün qablaşdırmada xüsusi konteynerlər və soyuq zəncir texnologiyasından istifadə edilir.

Öküz Ürəyi Gilasın Bəsləyici və Sağlamlıq Üstünlükləri

Öküz ürəyi gilas yüksək qida və bioloji dəyəri ilə fərqlənir. Onun tərkibində bol miqdarda C, A, K vitaminləri, fol turşusu, dəmir, kalium, maqnezium və pektin var. Antioksidantlar, flavonoidlər və antosianinlər bu meyvənin ən dəyərli komponentlərindəndir. Gilas immuniteti gücləndirir, orqanizmin iltihabi proseslərinə qarşı müqavimətini artırır, ürək-damar sisteminə müsbət təsir göstərir. Qan azlığı, yuxusuzluq, əzələ ağrıları və orqanizmdə toksinlərin çıxarılması üçün xalq təbabətində gilasdan geniş istifadə olunur. Elmi tədqiqatlar göstərir ki, gündə 200-300 qram gilas yemək bədənə lazımi antioksidant və mikroelementləri təmin edir. Uşaqlar, yaşlılar və həssas orqanizmlər üçün zərərsiz hesab olunur, allergik reaksiyalar isə çox nadir hallarda müşahidə edilir. Qida rasionunda gilas təbii enerji mənbəyidir, pəhriz saxlayanlar və diabetiklər üçün də məsləhət görülür.

Öküz Ürəyi Gilasın Seçilməsi və Yeni Sortlarla Müqayisəsi

Öküz ürəyi gilas bazarda təqdim olunan ən məşhur və kommersiya dəyəri yüksək olan sortlardan biridir. Buna baxmayaraq, son illərdə Azərbaycan və dünya seleksiyaçılarının yetişdirdiyi yeni hibrid sortlarla müqayisədə bəzi fərqliliklər mövcuddur. Yeni sortlar arasında “Napoleon”, “Regina”, “Burlat”, “Stella” və “Kordia” gilasları daha tez yetişmə, əlavə məhsuldarlıq və xəstəliklərə qarşı davamlılıq baxımından fərqlənir. Öküz ürəyi isə özünəməxsus dadı, ənənəvi görünüşü və yerli şəraitə uyğunluğu ilə seçilir. Aşağıdakı cədvəldə öküz ürəyi ilə yeni hibrid sortların bəzi fərqləri göstərilib:

Öküz Ürəyi Gilasın Azərbaycanda və Dünyada İxracı

Öküz ürəyi gilas Azərbaycanın ixrac potensialında mühüm yer tutur. Hazırda bu sort əsasən Türkiyə, Rusiya, BƏƏ və Avropa bazarlarına ixrac olunur. Dövlət dəstəyi ilə ixrac imkanları ildən-ilə artır, yerli fermerlər beynəlxalq sertifikatlar və keyfiyyət standartları üzrə təlimlər alır. Öküz ürəyi gilas ixrac olunan məhsullar arasında ən çox tələbat görənlərdəndir, çünki həm dadı, həm görünüşü, həm də uzunmüddətli saxlama qabiliyyəti yüksəkdir.

Bəzi ölkələrdə bu sort ekoloji təmiz meyvə kimi tanınır və yüksək qiymətlərlə satışa çıxarılır. Azərbaycan şirkətləri yeni qablaşdırma və logistika həllərini tətbiq etməklə məhsullarının dünya bazarında rəqabət qabiliyyətini artırır. Qida təhlükəsizliyi və beynəlxalq sertifikatlar sahəsində görülən tədbirlər ölkənin ixrac potensialını daha da artırır.

Öküz Ürəyi Gilas: Əfsanələr, Ənənələr və Mədəniyyətimizdə Yeri

Azərbaycanda gilasmeyvənin, o cümlədən öküz ürəyi gilasın xalq təfəkküründə və mədəniyyətdə xüsusi yeri var. Bu meyvə bolluq, bərəkət, təravət və sağlamlıq simvolu hesab olunur. Kəndlərdə gilas ağacının altında keçirilən ailə və qonşuluq məclisləri, yay festivalları və xalq bayramlarında gilas məcmuəsi tez-tez süfrələri bəzəyir. Öküz ürəyi gilas həm də şair və yazıçıların əsərlərində, folklor və nağıllarda yer alır. Bir çox bölgədə “gilas çörəyi”, “gilas şirəsi”, “gilas mürəbbəsi” hazırlanır və bu ənənə bu gün də yaşadılır. Bəzi folklor nümunələrində gilasın sevgi, səmimiyyət və bolluq simvolu kimi qeyd olunması onun mədəniyyətimizdəki xüsusi rolunu göstərir. Azərbaycanda gilasla bağlı keçirilən festivallar, meyvə bayramları və kənd təsərrüfatı sərgiləri kənd təsərrüfatının təbliğində və regionların sosial həyatında böyük rol oynayır.

Öküz ürəyi gilas Azərbaycan bağçılıq ənənəsinin simvolu, milli aqrar dəyərlərin təcəssümü və yerli bazarın ən çox dəyər verilən meyvələrindən biridir. Bu sortun üstün aqrobioloji və bəsləyici xüsusiyyətləri, iqtisadi və ixrac potensialı, dayanıqlılığı, dad keyfiyyəti və bazar dəyəri fermerlər, sahibkarlar və istehlakçılar üçün böyük əhəmiyyət daşıyır. Öküz ürəyi gilas həm milli mətbəxdə, həm də gündəlik qida rasionunda geniş yer alır. Bu meyvə Azərbaycanın kənd təsərrüfatında yeni texnologiyaların tətbiqi, təbiətin qorunması və məhsulun keyfiyyətinin artırılması baxımından da önəmlidir. Son illərdə dövlət dəstəyi, müasir becərmə texnologiyaları, sertifikatlaşdırma və ixrac proqramları ölkədə gilasçılığın inkişafına mühüm təkan verib. Hər bir ailənin süfrəsində, xüsusilə yay aylarında öküz ürəyi gilas həm dadı, həm də sağlamlığa faydası ilə seçilir. Bütün bunlar onu göstərir ki, öküz ürəyi gilas ölkəmizin kənd təsərrüfatında və mədəniyyətində hələ uzun illər aparıcı mövqedə qalacaq.

Ən Çox Verilən Suallar