Pöhrə : Anlayışın Mənası, Cəmiyyətdə Yeri

Təbiətdə hər şeyin öz yeri və rolu var. Həyatın bərpası, yenilənməsi və davamlılığı üçün bəzi təbii hadisələr xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu hadisələrdən biri də pöhrədir. Pöhrə sözü Azərbaycanda sadəcə bir bioloji termin deyil, eyni zamanda həyatın, məhsuldarlığın və ümidin simvolu kimi dəyərləndirilir. İnsanlar tarixən pöhrəni, onun böyüməsini və inkişafını müşahidə edərək torpağın sirrini öyrənmiş, təbiətin qanunauyğunluqlarını kəşf etmişlər. Hər bahar pöhrələrin torpağı yarıb üzə çıxması, yeni bir başlanğıcın, həyatın dövranının və təbiətin oyanışının xəbərçisidir.

Azərbaycanda pöhrə anlayışı həm kənd təsərrüfatında, həm folklorda, həm də gündəlik həyatda mühüm yer tutur. Bu söz insanların düşüncəsində həm də yeniliyin, təzəliyin, davamlılığın rəmzidir. Hər kəs üçün uşaqlıqdan tanış olan pöhrə, əslində həm də bir həyat fəlsəfəsi, bir gələcək ümidi, sabahın əkinidir.

Leksik və Bioloji Anlayış

Pöhrə sözü Azərbaycan dilində əsasən iki mənada işlədilir: bioloji və məcazi. Bioloji mənada pöhrə bitkilərdə toxumdan və ya vegetativ yolla (yəni kökdən, budaqdan və ya gövdədən) əmələ gələn, yeni bitkinin inkişafına başlanğıc verən orqandır. Yəni pöhrə bir bitkinin yenidən çoxalması və yayılması üçün əsas olan canlı bir hissədir. Bu, ən çox ağac və kol bitkilərində rast gəlinir, amma müxtəlif ot bitkilərində də pöhrə müşahidə olunur.

Pöhrənin əsas vəzifəsi – ana bitkidən ayrılaraq, torpaqda kök atmaq və müstəqil bir bitkiyə çevrilməkdir. Əkinçilikdə pöhrələr həm məhsuldarlığın artırılmasında, həm də genetik müxtəlifliyin qorunmasında vacib rol oynayır. Təbii şəraitdə pöhrələr ağacların, meyvə kollarının və digər bitkilərin nəsillərini davam etdirməsinə, təbii mühitin yenilənməsinə şərait yaradır.

Pöhrənin Növ və Forması

Pöhrələrin müxtəlif növləri və formaları mövcuddur. Bəzi əsas pöhrə növləri aşağıdakılardır:

• Kök pöhrəsi: Bitkilərin kökündən yaranan pöhrə növüdür. Məsələn, alma, armud, şaftalı kimi meyvə ağaclarında tez-tez rast gəlinir. Kök pöhrəsi ana ağacdan bir qədər aralıda torpaqdan çıxır və sonradan müstəqil ağaca çevrilə bilir.
• Bud pöhrəsi: Ağacın budaqlarında və ya gövdəsində əmələ gələn pöhrə növüdür. Əsasən kol bitkilərində, həmçinin bəzi ağac növlərində müşahidə olunur.
• Toxum pöhrəsi: Birbaşa toxumdan çıxan və yeni bitki əmələ gətirən pöhrə növüdür. Əksər ot bitkilərində və birillik məhsullarda rast gəlinir.

Hər pöhrənin forması və inkişaf xüsusiyyəti bitkinin növünə, torpağın tərkibinə, iqlimə və suvarma rejiminə görə dəyişə bilər. Ən məhsuldar pöhrələr adətən sağlam, kifayət qədər qida maddəsi ilə zəngin torpaqlarda inkişaf edir.

Pöhrənin Əkinçiliyə Təsiri

Azərbaycanda kənd təsərrüfatı tarixən pöhrə ilə sıx bağlı olmuşdur. Əkinçilikdə pöhrədən istifadə – torpağın məhsuldarlığının artırılması, bağların, bağçılıq sahələrinin bərpası və genişləndirilməsi üçün ənənəvi və səmərəli üsullardan biridir. Xüsusilə, meyvə bağlarında ağacların pöhrə ilə çoxaldılması, yeni növlərin yaradılması, qədim sortların qorunması üçün geniş tətbiq olunur.

Pöhrənin əkinçiliyə faydaları aşağıdakı kimidir:

• Tez böyümə: Pöhrədən yetişdirilən ağac və kollar toxumdan yetişdirilənlərə nisbətən daha tez məhsula gəlir.
• Keyfiyyətin qorunması: Ana bitkinin xüsusiyyətləri pöhrə vasitəsilə övlad bitkiyə daha dəqiq ötürülür. Bu, istənilən məhsul sortunun keyfiyyətinin saxlanmasına imkan verir.
• Davamlılıq: Pöhrə ilə çoxalma köhnə və ya xəstə bitkilərin yenilənməsində, məhsuldarlığın bərpasında və müxtəlif xəstəliklərə davamlı sortların yaradılmasında istifadə olunur.

Azərbaycanın fərqli bölgələrində pöhrə ilə çoxalma üsulları fərqli ola bilər. Məsələn, Şəki-Zaqatala, Gəncə-Göygöl və Lənkəran zonalarında alma, armud, nar, qoz və fındıq ağaclarının pöhrə ilə çoxaldılması kənd təsərrüfatının əsas dayaqlarındandır.

Pöhrə və Folklor

Pöhrə Azərbaycan xalq folklorunda da özünəməxsus yerə sahibdir. Atalar sözləri, məsəllər, nağıllar və xalq mahnılarında pöhrə tez-tez rast gəlinən simvollardandır. Pöhrə burada sadəcə bioloji termin kimi yox, həyatın davamı, ailənin, nəsilin, ənənənin davamçısı mənasında işlədilir.

Məsələn:

• “Ana ağacdan pöhrə uzağa düşməz” – Bu atalar sözü nəsillər arasında xarakter, xasiyyət və keyfiyyətlərin ötürülməsini, genetik və tərbiyəvi davamlılığı ifadə edir.
• “Pöhrə kökdən uzağa getməz” – İnsanların əcdadlarına, köklərinə bağlılığını, ənənələrin qorunmasını simvollaşdırır.

Xalq mahnılarında da pöhrə, gənc nəslin, yeniliyin və ümidin rəmzi kimi səslənir. Əkinçiliklə bağlı mövsüm şeirlərində və mərasimlərdə pöhrənin inkişafı, böyüməsi həyat dövranının təkrarlanmasını simvolizə edir.

Pöhrənin Bağçılıq və Landşaft Dizaynındakı Yeri

Müasir dövrdə pöhrə sadəcə kənd təsərrüfatı üçün deyil, bağçılıq və landşaft dizaynı üçün də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Şəhər mühitində yaşıllıqların artırılması, park və istirahət zonalarının salınması üçün pöhrə ilə çoxalma üsulundan istifadə edilir. Əksər hallarda çinar, şam, akasiya və digər dekorativ ağac növləri pöhrə vasitəsilə çoxaldılır.

Landşaft dizaynında pöhrə ilə çoxalma aşağıdakı üstünlükləri verir:

• İqlimə uyğunlaşdırılmış, dayanıqlı növlərin yetişdirilməsi;
• Park və bağlarda istənilən formalı yaşıllıqların əldə edilməsi;
• Torpaq eroziyasının və şəhər tozunun qarşısının alınması.

Xüsusilə Bakı, Gəncə, Sumqayıt kimi iri şəhərlərdə pöhrə ilə çoxalmış ağaclar ekoloji tarazlığın qorunmasında, şəhər sakinlərinə rahat istirahət mühiti yaradılmasında böyük rol oynayır.

Pöhrənin Biyotexnologiyada İstifadəsi

Elm və texnologiyanın inkişafı pöhrənin tətbiq sahələrini daha da genişləndirmişdir. Hazırda biotexnologiyada pöhrəklə çoxalmanın yeni üsulları tətbiq edilir. Laboratoriya şəraitində xüsusi qida mühitlərində bitkilərin pöhrələrinin yetişdirilməsi və yeni, xəstəliklərə davamlı növlərin yaradılması mümkündür.

Mikroçoxalma və klonlaşdırma texnologiyaları, genetik modifikasiya sayəsində istənilən bitki növündən milyonlarla pöhrə almaq mümkündür. Bu, xüsusilə nəsli kəsilməkdə olan, vəhşi təbiətdə nadir rast gəlinən bitkilərin qorunmasında və yenidən bərpasında geniş tətbiq olunur.

Tətbiqi İpuçları

Kənd yerlərində yaşayan, yaxud evinin həyətində öz bağı olan insanlar üçün pöhrə ilə çoxalma həm asan, həm də səmərəli üsuldur. Pöhrə ilə yeni ağac və kol yetişdirmək üçün aşağıdakı addımları izləmək məsləhətdir:

1. Sağlam pöhrə seçimi: Ana bitkidən ayrılmış pöhrənin sağlam və zərərvericilərdən qorunmuş olmasına diqqət yetirin.
2. Torpaq seçimi: Qida maddələri ilə zəngin, rütubətli, lakin su durğunluğu olmayan torpaq seçin.
3. Əkin üsulu: Pöhrəni torpağa əkin, köklərinin yaxşı inkişaf etməsi üçün əvvəlcədən gübrə əlavə edin.
4. Suvarma və qulluq: İlk aylar pöhrəni nizamlı suvarın və günəş işığına çıxarın.
5. Köçürmə: Pöhrə kifayət qədər böyüyəndən sonra istənilən yerə köçürmək olar.

Pöhrə ilə çoxaltma xüsusi aqrotexniki bilik tələb etmir, lakin düzgün qulluq və torpaq seçimi məhsuldarlığı artırır.

Pöhrə və Ekologiya

Ekoloji baxımdan pöhrənin təbii mühitdəki rolu danılmazdır. Meşə örtüyünün bərpasında, torpağın münbitliyinin qorunmasında, yerli flora və faunanın zənginliyinin təmin olunmasında pöhrə əsas rol oynayır. Meşə yanğınlarından sonra, yaxud insan fəaliyyəti nəticəsində məhv olan ərazilərin bərpası da məhz pöhrə ilə həyata keçirilir.

Ətraf mühitin qorunması üçün dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən həyata keçirilən yaşıllaşdırma kampaniyalarında milyonlarla pöhrə əkilir. Bu, həm təbiətin özünü bərpa etməsinə, həm də gələcək nəsillərə sağlam ekosistem miras qalmasına imkan yaradır.

Ədəbiyyat və İncəsənətdə

Azərbaycan ədəbiyyatında və incəsənətində pöhrə bəzən həyatın başlanğıcı, yeni yolun, yeni nəsillərin, yaradıcı enerjinin simvolu kimi işlədilir. Şairlər pöhrə obrazı ilə insanın həyatında dəyişiklikləri, yenilikləri, inam və ümidi ifadə edirlər. Rəssamlıqda, xüsusilə miniatür və xalça sənətində pöhrə motivlərinə, yeni tumurcuqların təsvirinə rast gəlmək olar. Bu, xalqımızın təbiətə, yeniliyə və həyatın gözəlliyinə olan ehtiramını əks etdirir.

Pöhrə və Uşaqlara Tərbiyə

Uşaqların təbiət sevgisi, bağçılığa marağı, təbiətə qayğıkeş yanaşması pöhrə ilə tanışlıqdan başlayır. Məktəb və uşaq bağçalarında tez-tez keçirilən “ağac əkmə günü”, “pöhrə bayramı” kimi tədbirlər uşaqlarda təbiətə qarşı məsuliyyət hissini artırır. Hər bir uşaq öz əli ilə pöhrə əksə, ona qulluq etsə, böyüyəndə həm təbiəti sevir, həm də torpaqla əlaqəsini gücləndirir.

Pöhrənin Müasir Azərbaycan Cəmiyyətində Yeri

Müasir cəmiyyətdə pöhrə anlayışı bir çox sahədə aktualdır. Qloballaşma, sənayeləşmə və şəhərsalmaya baxmayaraq, Azərbaycan insanı hələ də torpaqdan, təbiətdən ayrı düşməyib. Bağlarda, kənd təsərrüfatı təsərrüfatlarında, şəhər parklarında pöhrənin rolu azalmır, əksinə, ekoloji problemlərin artması fonunda daha da aktuallaşır. Urbanizasiya prosesinə baxmayaraq, pöhrə ilə çoxaltma üsulu, təbii və davamlı məhsul istehsalı prinsipi yeni nəsil fermer və bağbanların da diqqət mərkəzindədir.

Pöhrə sadəcə bitkinin yeni tumurcuğu deyil, bir xalqın təbiətə olan sevgisinin, həyat dövranının, nəsil və ənənələrin davamlılığının simvoludur. O, torpağın gücünün, yenilənmə potensialının, həyatın davamının rəmzidir. Azərbaycanın hər bölgəsində, hər bir kənd evində, hər bir bağda pöhrə anlayışı var və bu, sadəcə kənd təsərrüfatının bir hissəsi yox, həm də milli dəyərimizdir.

Hər bahar torpağı yarıb üzə çıxan pöhrə insanı gələcəyə ümidlə baxmağa sövq edir. Bu, həm həyatımızda yeni başlanğıcların, həm də davamlılığın rəmzidir. Biz pöhrəyə qulluq etdikcə, onu qoruduqca, əslində öz köklərimizə, nəsil bağımıza, torpağımıza sadiq qalırıq. Gələcəyin sağlam, məhsuldar və yaşıl olması üçün hər birimizin borcu təbiətə, pöhrəyə, həyatı bəxş edən torpağa sevgi ilə yanaşmaqdır.

Ən Çox Verilən Suallar