Qara Qarayev Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin banilərindən biri, yaradıcılığı ilə yalnız milli musiqimizi deyil, həm də dünya musiqi irsini zənginləşdirən sənətkarlardan biri kimi tanınır. Onun əsərləri Azərbaycan musiqisində yeni bir üslub, müasir nəfəs gətirmiş, dinləyicilərə həm melodik zənginlik, həm də dərin fəlsəfi məzmun bəxş etmişdir. Qarayev öz sənəti ilə ölkəsinin sərhədlərini aşaraq dünya musiqi arenasında özünəməxsus yer qazanmışdır.
Uşaqlıq və Ailə Mühiti
Qara Əbülfəz oğlu Qarayev 1918-ci il fevralın 5-də Bakıda, ziyalı ailəsində dünyaya göz açmışdır. Atası Əbülfəz Qarayev dövrünün tanınmış pediatrlarından biri olmuşdur. Anası Sona xanım musiqi ilə maraqlanır və gənc Qaranın musiqiyə olan həvəsini uşaqlıqdan dəstəkləyirdi. Ailə mühitində musiqiyə, ədəbiyyata, incəsənətə olan maraq onun dünyagörüşünün formalaşmasına böyük təsir göstərmişdir.
Təhsili
Qara Qarayevin musiqi təhsili hələ erkən yaşlarından başlamışdır. O, 1926-cı ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası nəzdindəki musiqi məktəbinə daxil olmuşdur. Burada o, musiqi nəzəriyyəsi, piano və digər fənlər üzrə dərin biliklər əldə etmişdir. 1933-cü ildə isə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına qəbul olunmuş, burada görkəmli bəstəkar və pedaqoq Üzeyir Hacıbəyovun rəhbərliyi altında bəstəkarlıq ixtisası üzrə təhsil almışdır. Konservatoriyada oxuduğu müddətdə Qarayev istedadı və zəhmətsevərliyi ilə seçilmiş, tezliklə öz əsərləri ilə diqqət çəkmişdir.
Təhsilini daha da dərinləşdirmək məqsədilə 1938-ci ildə Moskva Dövlət Konservatoriyasına daxil olan Qarayev, burada dünya şöhrətli bəstəkar Dmitri Şostakoviçin sinfində təhsil almışdır. Bu dövr onun yaradıcılığında yeni nəfəs gətirmiş, musiqiyə baxışını genişləndirmişdir.
Yaradıcılığı
Qara Qarayev yaradıcılıq fəaliyyətinə çox erkən başlamışdır. Onun ilk əsərləri konservatoriyada təhsil aldığı illərdə yaranmışdır. Ən məşhur əsərlərindən biri olan “Leyli və Məcnun” simfonik poeması (1947) Azərbaycan musiqisinin klassik ədəbiyyatla sintezinin möhtəşəm nümunəsi kimi qiymətləndirilir.
Qarayev həmçinin balet janrında da müstəsna əsərlər bəstələmişdir. “Yeddi Gözəl” (1952) baleti onun yaradıcılığının zirvələrindən biri hesab edilir. Bu əsərdə o, Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin eyniadlı poeması əsasında xalq musiqisi elementlərini və klassik musiqi formalarını ustalıqla birləşdirmişdir. “İldırımlı Yollarla” (1958) baleti də Qarayevin yaradıcılığının parlaq nümunələrindəndir.
Qara Qarayevin “Xəzri” əsəri Azərbaycan bəstəkarının yaradıcılığında mühüm mərhələlərdən biri hesab edilir. Bu əsər bəstəkarın musiqidə yeni axtarışlara, Azərbaycan milli musiqisinin klassik və müasir üslublarının vəhdətinə nail olmaq istəyinə gözəl nümunədir. “Xəzri” əsəri adını Xəzri küləyindən alır — bu külək Bakı və ümumiyyətlə Azərbaycanın iqlimində mühüm yer tutur, təbiəti canlandırır, təmiz hava gətirir və simvolik olaraq yeni nəfəs, dəyişiklik rəmzi kimi qəbul edilir.
Əsər XX əsrin ortalarında yazılmış və ilk dəfə Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri tərəfindən ifa olunmuşdur. “Xəzri” əsəri simfonik orkestr üçün nəzərdə tutulmuşdur və Azərbaycan musiqisinin zəngin melodik xəzinəsindən bəhrələnərək yaradılmışdır. Əsərin musiqisində Azərbaycan xalq musiqisinin intonasiyaları və milli ornamentləri ustalıqla işlənib, müasir simfonik texnika ilə qovuşdurulub. Bəstəkar əsərdə küləyin səs-küyünü, təbiətin coşqunluğunu, azadlığı və hərəkatı simvolik şəkildə çatdırmağa çalışıb.
Onun əsərləri yalnız Azərbaycan dinləyiciləri üçün deyil, dünya səhnələrində də uğurla səsləndirilmişdir. Qarayevin simfonik əsərləri, konsertləri, kamera əsərləri Azərbaycan musiqisinin yeni üfüqlərə açılmasında mühüm rol oynamışdır.
Pedaqoji Fəaliyyət
Qara Qarayev həm də istedadlı pedaqoq olmuşdur. O, uzun illər Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs demiş, bir çox gənc bəstəkarın yaradıcılıq yoluna işıq tutmuşdur. Onun tələbələri arasında Azərbaycanın tanınmış bəstəkarları Arif Məlikov, Xəyyam Mirzəzadə və oğlu Fərəc Qarayev kimi sənətkarlar yetişmişdir. O, pedaqoji fəaliyyətində tələbələrinin yalnız texniki biliklərinə deyil, həm də musiqiyə fəlsəfi və yaradıcı yanaşmalarına xüsusi önəm vermişdir.
Beynəlxalq Səviyyədə Tanınması
Qarayevin əsərləri Azərbaycan sərhədlərindən kənarda da böyük maraqla qarşılanmışdır. 1961-ci ildə ABŞ-da keçirilən Beynəlxalq Musiqi Festivalında “İldırımlı Yollarla” baletindən süita səsləndirilmiş, Qarayevin adı dünya musiqi ictimaiyyətinə təqdim edilmişdir. O, müxtəlif illərdə Efiopiya, Livan, Polşa kimi ölkələrdə qastrol səfərlərində iştirak etmiş, əsərləri bir çox ölkələrdə ifa olunmuşdur.
Mükafatlar və Fəxri Adlar
Qara Qarayevin zəngin yaradıcılığı ona çoxsaylı mükafatlar və fəxri adlar qazandırmışdır. O, iki dəfə Stalin Mükafatına (1946, 1948), Lenin Mükafatına (1967), SSRİ Xalq Artisti adına (1959) və Sosialist Əməyi Qəhrəmanı fəxri adına (1978) layiq görülmüşdür. Bu mükafatlar onun sənət dünyasındakı dəyərini və yüksək mövqeyini bir daha təsdiq etmişdir.
Son İlləri və Vəfatı
Qara Qarayev həyatının son illərində ürək xəstəliyindən əziyyət çəkmişdir. Müalicə üçün Moskvaya köçmüş, burada həm yaradıcılıq, həm də pedaqoji fəaliyyətini davam etdirmişdir. 1982-ci il mayın 13-də Moskvada vəfat edən Qara Qarayev doğma Bakıya gətirilərək Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur.
İrsi və Əbədiyaşarlığı
Qara Qarayevin yaradıcılığı bu gün də Azərbaycan musiqisinin əbədi sərvəti kimi yaşayır. Onun əsərləri konservatoriyalarda tədris olunur, konsert salonlarında ifa edilir. Bakıda Qarayevin adını daşıyan metro stansiyası, musiqi məktəbi, küçə və heykəl vardır. Oğlu Fərəc Qarayev də atasının yolunu davam etdirərək musiqi sahəsində tanınmış bəstəkar kimi fəaliyyət göstərir.
Qarayevin yaratdığı əsərlər Azərbaycan musiqisində yeni bir nəfəs, fərqli bir baxış bucağı gətirmişdir. Onun adı hər zaman Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin iftixarı kimi çəkilir.
Tələbələri və Onların Uğurları
Qara Qarayev təkcə böyük bəstəkar deyil, həm də Azərbaycan musiqi məktəbinin inkişafına töhfə verən parlaq pedaqoqlardan biri olmuşdur. O, uzun illər Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında (indiki Bakı Musiqi Akademiyası) bəstəkarlıq və nəzəriyyə fənlərindən dərs demiş, bir çox gənc bəstəkarın sənət dünyasına qədəm qoymasına və püxtələşməsinə dəstək olmuşdur.
Qarayevin tələbələri sırasında Azərbaycan musiqisinin tanınmış nümayəndələri vardır ki, onların hər biri öz yaradıcılığı ilə həm milli musiqimizi, həm də dünya musiqisini zənginləşdirmişdir.
Arif Məlikov – Qarayevin ən məşhur tələbələrindən biri olan Arif Məlikov, “Məhəbbət Əfsanəsi” baleti ilə Azərbaycan bəstəkarlıq sənətində yeni mərhələ açmışdır. Onun musiqisi melodik zənginliyi, dərin lirizmi və emosional təsiri ilə seçilir. Arif Məlikovun əsərləri dünyanın bir çox konsert salonlarında ifa olunmuş, onun baletləri müxtəlif ölkələrdə uğurla səhnələşdirilmişdir.
Xəyyam Mirzəzadə – Qarayevin yetirmələrindən biri olan Xəyyam Mirzəzadə, Azərbaycan musiqisinə yeni nəfəs gətirən modernist bəstəkarlardan hesab olunur. Onun simfonik əsərləri, kamera musiqisi və kinofilmlər üçün yazdığı musiqilər yüksək sənətkarlıq nümunələri sayılır. Mirzəzadə həm də Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında uzun illər müəllimlik edərək gənc musiqiçilərin yetişməsinə kömək etmişdir.
Fərəc Qarayev – Qara Qarayevin oğlu olan Fərəc Qarayev, atasının sənət yolunu davam etdirərək müasir Azərbaycan bəstəkarlığının tanınmış nümayəndəsinə çevrilmişdir. Onun əsərləri həm musiqi formalarının müxtəlifliyi, həm də yeni texnikaların tətbiqi baxımından seçilir. Fərəc Qarayev dünyanın bir çox ölkələrində keçirilən festivallarda iştirak etmiş, müasir musiqinin inkişafına ciddi töhfələr vermişdir.
Qara Qarayevin digər tələbələri sırasında Cövdət Hacıyev, Elza İbrahimova, Vasif Adıgözəlov kimi görkəmli bəstəkarlar da olmuşdur. Onların hər biri Azərbaycan musiqisində özünəməxsus üslub yaratmış, müxtəlif janrlarda zəngin yaradıcılıq irsi qoymuşdur.
Qarayevin pedaqoji fəaliyyəti yalnız texniki biliklərlə kifayətlənməmiş, o, tələbələrinə musiqiyə yaradıcı yanaşmağı, xalq musiqisini müasir üslublarla sintez etməyi öyrətmişdir. Onun pedaqoji prinsipləri bu gün də Azərbaycan musiqi məktəbində uğurla tətbiq olunur.
Qara Qarayev Azərbaycan musiqisinin inkişafında dərin iz buraxmış böyük sənətkarlardan biridir. Onun zəngin yaradıcılığı, ustadlığı və pedaqoji fəaliyyəti milli musiqimizi dünyaya tanıtmış, Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin inkişafına misilsiz töhfələr vermişdir. Onun əsərləri bu gün də dinləyicilərin qəlbini fəth edir, musiqi tariximizdə əbədi yaşayır.
Ən çox verilən suallar:
Qara Qarayev Azərbaycanın görkəmli bəstəkarı və pedaqoqudur. O, Azərbaycan musiqisinin inkişafına böyük töhfələr verərək klassik musiqidə və balet sahəsində yeni üslub yaratmışdır.
Ən məşhur əsərləri arasında “Yeddi Gözəl” baleti, “İldırımlı Yollarla” baleti, “Leyli və Məcnun” simfonik poeması və “Don Kixot” simfonik eskizləri var.
O, əvvəlcə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında, daha sonra isə Moskva Dövlət Konservatoriyasında Dmitri Şostakoviçin rəhbərliyi ilə bəstəkarlıq ixtisası üzrə təhsil almışdır.
O, Üzeyir Hacıbəyov, Georgi Şaroyev və Dmitri Şostakoviç kimi məşhur müəllimlərdən dərs almışdır.
Arif Məlikov, Xəyyam Mirzəzadə, Fərəc Qarayev, Cövdət Hacıyev, Elza İbrahimova və Vasif Adıgözəlov onun yetişdirdiyi tələbələrdəndir.
Onun tələbələri Azərbaycan musiqisinin inkişafında mühüm rol oynamış, beynəlxalq festivallarda iştirak etmiş və klassik əsərlər bəstələyərək dünya miqyasında tanınmışlar.
O, iki dəfə Stalin Mükafatı, Lenin Mükafatı, SSRİ Xalq Artisti və Sosialist Əməyi Qəhrəmanı kimi yüksək mükafatlarla təltif olunmuşdur.
Onun əsərləri ABŞ, Polşa, Efiopiya, Livan və digər ölkələrdə uğurla səsləndirilmiş, dünya musiqi festivallarında böyük maraqla qarşılanmışdır.
O, uzun illər Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs demiş, gənc bəstəkarların inkişafına dəstək olmuş və öz pedaqoji metodları ilə yeni bəstəkarlıq məktəbi formalaşdırmışdır.
Bakıda onun adını daşıyan metro stansiyası, küçə, musiqi məktəbi və heykəl vardır. Əsərləri hələ də konsert salonlarında ifa olunur, adına xatirə tədbirləri keçirilir.
