Qəssab peşəsi insan tarixində ən qədim və ən vacib peşələrdən biri kimi formalaşıb. Əsrlər boyu qəssablar yalnız ət kəsimi və satışı ilə deyil, həm də qida təhlükəsizliyinin təmin olunması, gigiyena qaydalarının qorunması, ənənəvi kulinariya mədəniyyətinin yaşadılması və müxtəlif dini-etnik ənənələrin icrası baxımından cəmiyyətin ayrılmaz hissəsi olmuşdur. Müasir dövrdə qəssabların fəaliyyəti dəyişsə də, bu peşəyə olan ehtiyac və onun cəmiyyətdə tutduğu mövqe dəyişməz qalır. Qəssab sözü Azərbaycan dilində bir sıra mənalar kəsb edir, lakin əsasən heyvan kəsimi və ət satışı sahəsində ixtisaslaşmış peşə sahibi kimi tanınır. Qəssab anlayışının mahiyyəti, tarixi, mədəni və sosial rolu, peşənin inkişaf istiqamətləri, hüquqi tənzimlənməsi və çağdaş dövrdə qarşılaşdığı problemlər barədə hərtərəfli məlumat cəmiyyətin bu sahəyə baxışını formalaşdırır.
Qəssab sözünün etimologiyası və tarixi
Qəssab sözü ərəb dilindən mənimsənilmişdir və “kəsmək”, “doğramaq” mənasını ifadə edən “qəsəbə” kökündən yaranıb. Ərəb və fars dillərində bu termin ət kəsən, heyvan doğrayan şəxs anlamına gəlir. Tarixi mənbələrdə qəssab peşəsinin yaranması insanın ovçuluqdan maldarlığa keçidi ilə bağlı göstərilir. İlk qəssablar ibtidai icma quruluşunda ovlanan və ya evcil heyvanları qida məqsədilə kəsib doğrayır, icma üzvləri arasında bölüşdürürdülər. Zamanla şəhər mədəniyyətinin inkişafı və əhalinin artması qəssab peşəsini ayrıca ixtisas sahəsinə çevirdi və müxtəlif ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda bu peşə xüsusi ad, ənənə və standartlar qazandı.
Qəssab peşəsinin sosial və iqtisadi rolu
Qəssablar hər bir toplumda əhalinin qida təhlükəsizliyini, keyfiyyətli ət məhsullarının istehsal və satışını təmin edən peşəkarlar kimi mühüm yer tutur. Ət bazarında qəssabların fəaliyyəti birbaşa istehlakçının sağlamlığına təsir edir. Onların işinin əsas prinsipləri gigiyena, düzgün kəsim, səliqəli doğrama və saxlanma, habelə dini və etnik normalara uyğunluqdur. Azərbaycanda qəssablar yalnız satış nöqtələrində deyil, həm də toy, yas və digər mərasimlərdə heyvan kəsimi, paylanması işində də aktiv rol alır. Qəssablıq şəhər və kənd təsərrüfatının vacib halqası olmaqla, yerli iqtisadiyyat və məşğulluq üçün önəmlidir.
Qəssab peşəsinin mədəni və dini aspektləri
Azərbaycan kimi çoxmədəniyyətli və dini normaların vacib olduğu ölkədə qəssablıq peşəsi bir çox mərasim və ayinlərlə sıx bağlıdır. İslam ənənəsində “halal kəsim” qaydalarına riayət etmək qəssab üçün əsas şərtdir. Qurban bayramı və digər dini mərasimlərdə qəssabların rolu artaraq, onların işi yalnız peşəkarlıq deyil, həm də dini məsuliyyət tələb edir. Qəssabın kəsdiyi ətin halal və təmiz olması üçün xüsusi dualar oxunur, müəyyən qaydalara riayət edilir. Eyni zamanda xalq folklorunda, lətifələrdə və deyimlərdə qəssab obrazı fərqli məqamlarla təcəssüm olunur.
Qəssabın peşə bacarıqları və gigiyenik standartları
Qəssab peşəsi yüksək bacarıq, fiziki qüvvə və diqqət tələb edir. Müasir qəssablar yalnız heyvanı kəsməyi deyil, həm də onu səliqə ilə doğramağı, sümükdən ayırmağı, müxtəlif hissələrə ayırıb satışa hazırlamağı bilməlidirlər. Gigiyenik normalara əməl etmək, sanitar qaydalara riayət etmək qəssab üçün mütləqdir. İş alətlərinin təmizliyi, iş sahəsinin sanitariyası, ətin saxlanma şəraiti və satışı ilə bağlı dövlət tərəfindən müəyyən edilmiş qaydalar mövcuddur. Qəssabın etik davranışı, müştəri ilə ünsiyyəti də onun peşəkarlığını müəyyən edən faktorlardandır.
Azərbaycanda qəssablıq peşəsinin hüquqi tənzimlənməsi
Müasir Azərbaycanda qəssabların fəaliyyəti müxtəlif dövlət normativ aktları, sanitariya qaydaları və qanunvericiliklə tənzimlənir. Qəssab olmaq üçün müəyyən icazələr, bəzən də xüsusi lisenziyalar tələb olunur. Ət məhsullarının satışı, daşınması və saxlanması, heyvanların kəsilməsi zamanı sanitar-epidemioloji qaydalara ciddi riayət etmək lazımdır. Dövlət orqanları mütəmadi olaraq bazar və satış nöqtələrində yoxlamalar aparır, qanunsuz və gigiyenik cəhətdən təhlükəli satış hallarına qarşı tədbirlər görür.
Qəssablıq peşəsində etik və ekoloji məsuliyyət
Qəssablıq təkcə iqtisadi və sosial deyil, həm də ekoloji və etik məsuliyyət tələb edir. Qanunsuz kəsim, tullantıların düzgün idarə edilməməsi, ətraf mühitə zərər yetirə bilər. Etik baxımdan heyvanlara qarşı münasibət, onların ağrısız və humanist qaydada kəsilməsi əsas şərtlərdəndir. Bir çox müasir qəssabxanalar heyvan rifahı və ekoloji standartlara riayət edir, tullantıların utilizasiyası üçün müasir texnologiyalardan istifadə edirlər. Bu peşənin cəmiyyətə təsiri yalnız qida deyil, həm də ətraf mühit və insan sağlamlığı baxımından önəmlidir.
Qəssablıq peşəsinin inkişaf dinamikası və texnoloji yeniliklər
Son illərdə qəssablıq peşəsində texnologiyaların tətbiqi, avtomatlaşdırılmış kəsim, qablaşdırma və saxlanma üsulları inkişaf edib. Müasir qəssabxanalar və supermarketlərdə ət kəsimi və satışı daha yüksək gigiyena standartları və müasir avadanlıqla həyata keçirilir. Ət məhsullarının izolyasiyası, markalanması, soyuq zəncirin qorunması, genetik yoxlamalar və halal sertifikatlaşdırma müasir qəssablığın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Bununla yanaşı, ənənəvi qəssab dükanları hələ də əhalinin böyük hissəsi üçün əsas mənbə olaraq qalır.
Qəssablıqda peşəkar təhsil və ustad-şagird ənənəsi
Qəssab peşəsi adətən nəsildən-nəsilə ötürülür, ustad-şagird prinsipi ilə formalaşır. Əksər qəssablar bu sahədə praktiki təcrübə yolu ilə peşəyə yiyələnirlər. Müasir dövrdə isə peşə məktəblərində, xüsusi kurslarda ət kəsimi, gigiyena, satış və xidmət sahəsində biliklər öyrədilir. Peşəkar qəssablar yalnız texniki deyil, həm də etik, hüquqi və kommersiya biliklərinə sahib olmalıdır. Bu peşədə uğur qazanmaq üçün dəqiqlik, dürüstlük, insanlarla düzgün ünsiyyət və yüksək peşəkarlıq əsas amillər sayılır.
Müasir dövrdə qəssabların üzləşdiyi problemlər və perspektivlər
Hazırda qəssablıq sahəsi bir sıra çağırışlarla üzləşir: bazarda saxta və keyfiyyətsiz ət məhsullarının satışı, gigiyenik qaydalara əməl olunmaması, bəzi yerlərdə qeyri-qanuni kəsim hallarının yayılması və müasir texnologiyaların tətbiqində çətinliklər. Bununla yanaşı, bazarda rəqabət, supermarketlərin üstünlüyü, istehlakçı tələblərinin artması ənənəvi qəssab dükanlarının fəaliyyətinə təsir edir. Dövlət orqanları və ictimai təşkilatlar bu sahədə maarifləndirmə, peşə təhsili və nəzarət tədbirlərini artırmaqla qəssablığın nüfuzunu və keyfiyyətini yüksəltməyə çalışırlar.
Qəssablıq peşəsi Azərbaycan cəmiyyətində mühüm əhəmiyyətə malikdir. Əsrlərdən gələn ənənələr, müasir texnologiyalar və hüquqi tənzimləmə bu sahədə daim yenilik və inkişaf tələb edir. Qəssablar təkcə ət kəsimi və satışı ilə deyil, həm də qida təhlükəsizliyi, sosial rifah, dini və mədəni ənənələrin qorunmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Bu peşənin nüfuzu, peşəkarlığı və sosial məsuliyyəti Azərbaycan cəmiyyətinin sağlamlığı və rifahı üçün vacib şərtlərdən biridir. Müasir dövrdə qəssabların fəaliyyəti daha yüksək standartlara uyğunlaşmalı, yeni bilik və texnologiyalarla zənginləşməlidir.
Ən Çox Verilən Suallar
Qəssab heyvan kəsimi və ət satışı ilə məşğul olan peşə sahibidir, peşəkar ət doğrayıcı və satıcı kimi tanınır.
Qəssab sözü ərəb dilindən gəlmiş, “kəsmək”, “doğramaq” mənasını verən kökdən yaranıb.
Ətin kəsimi, doğranması, gigiyenik saxlanması və satışı, həmçinin halal qaydalara riayət etmək əsas vəzifələrdəndir.
Peşəkarlıq, gigiyenik qaydalara riayət, səliqəli və düzgün kəsim, müşəri ilə ünsiyyət bacarığı və fiziki qüvvə vacibdir.
Qəssablar dövlətin müəyyən etdiyi qanunlar, sanitar və gigiyena qaydaları ilə işləyir, xüsusi icazələr tələb olunur.
Halal kəsim İslam qaydalarına uyğun, müəyyən dua və qaydalarla, heyvana əzab vermədən ət əldə olunmasıdır.
Saxta və keyfiyyətsiz ətin satışı, gigiyenik çatışmazlıqlar, qeyri-qanuni kəsim və peşə təhsili problemlər arasındadır.
Ənənəvi olaraq ustad-şagird yolu ilə, müasir dövrdə isə peşə məktəblərində və xüsusi kurslarda təhsil alırlar.
Avtomatlaşdırılmış kəsim, qablaşdırma, gigiyenik standartların yüksəldilməsi müasir qəssablıqda geniş tətbiq olunur.
10. Qəssablıq peşəsinin gələcək perspektivləri nədir?
Peşədə peşəkar təhsil, texnoloji yeniliklər, ekoloji və gigiyenik standartların tətbiqi inkişafın əsas istiqamətləridir.
