Qətər : Coğrafi Mövqeyi, Siyasi Quruluş,İqtisadiyyat

Qətər Ərəbistan yarımadasının şimal-şərqində, Fars körfəzinin sahilində yerləşən müstəqil, müasir və zəngin dövlətdir. Bu ölkə son illərdə həm iqtisadi, həm də siyasi sahədə dinamik inkişafı, beynəlxalq münasibətlərdə fəal mövqeyi, yüksək həyat səviyyəsi və özünəməxsus milli dəyərləri ilə diqqət mərkəzinə çevrilib. Qətər tarixi baxımdan qədim sivilizasiyaların izlərini daşıyan, coğrafi mövqeyi və təbii ehtiyatları ilə strateji əhəmiyyətə malik bir məkandır. Əhalisinin böyük hissəsi şəhərlərdə, əsasən paytaxt Doha və ətrafında məskunlaşıb. Qətər həm Yaxın Şərqdə, həm də beynəlxalq aləmdə stabil və açıq iqtisadiyyat modeli, mütərəqqi sosial islahatları, turizm potensialı və təbii sərvətləri ilə tanınır. Bu ölkə idman, elm və mədəniyyət sahəsində son onilliklərdə ciddi irəliləyişlər əldə etmişdir.

Qətərin coğrafi mövqeyi və təbii şəraiti

Qətər yarımadası Ərəbistan yarımadasının şimal-şərq hissəsində, Fars körfəzi ilə əhatələnmişdir. Sahəsi 11 586 kvadrat kilometr təşkil edir və qərbdə Səudiyyə Ərəbistanı ilə quru sərhəddi var. Qətərin iqlimi əsasən tropik, quraq və yarımsəhra tipinə malikdir. Yay ayları çox isti və quru keçir, temperatur tez-tez 45 dərəcəni aşır. Qışda hava nisbətən mülayim olur, illik yağıntı isə azdır. Ölkədə çay və daimi su mənbəyi yoxdur, təmiz su ehtiyacları əsasən dəniz suyunun duzsuzlaşdırılması və yeraltı su ehtiyatları hesabına ödənilir. Qətər yarımadasının sahil xətti Fars körfəzinin duzlu sularına söykənir və burada geniş çimərliklər, qum təpələri, duzlu bataqlıqlar və mangrov meşələri var. Təbii sərvətlər baxımından ölkənin əsas zənginliyi təbii qaz və neft ehtiyatlarıdır.

Tarixi inkişaf mərhələləri

Qətərin ərazisi qədim zamanlardan bəri insanlar üçün yaşayış yeri olmuşdur. Arxeoloji qazıntılar burada eramızdan əvvəl III minilliyə aid məskənlərin olduğunu sübut edir. Qədim dövrlərdə bu ərazi əsasən balıqçılıq, mirvari ovçuluğu və ticarətlə məşğul olan tayfaların yaşadığı bir mərkəz idi. Orta əsrlərdə Qətər bölgəsi müxtəlif ərəb qəbilələrinin, eləcə də Sasanilər və sonradan Abbasilər dövləti kimi böyük imperiyaların təsiri altında olmuşdur. XVI-XVIII əsrlərdə isə Osmanlı imperiyası və Persiya dövlətinin nüfuzu artmış, Qətər Səudiyyə Ərəbistanı və Bəhreyn kimi qonşularla ticarət və siyasi münasibətlər qurmuşdur. XIX əsrdə Qətər Britaniya İmperiyasının maraq dairəsinə daxil olmuş, 1916-cı ildə Britaniya protektoratına çevrilmişdir. Nəhayət, 1971-ci ildə Qətər rəsmi şəkildə müstəqillik əldə edib və bu gündən etibarən ölkədə yeni inkişaf mərhələsi başlayıb.

İdarəetmə sistemi və siyasi quruluş

Qətər konstitusiyalı monarxiyadır. Dövlətin başçısı Əmirdir və bu vəzifə hazırda Əmir Təmim bin Hamed Al Tani tərəfindən icra olunur. Əmirin səlahiyyətləri genişdir və dövlətin əsas qərarları onun təsdiqi ilə qəbul edilir. Qətərdə baş nazir və nazirlər kabineti icraedici hakimiyyəti həyata keçirir. Parlament rolunu isə Məclis-əş-Şura (Şura Şurası) oynayır, lakin onun səlahiyyətləri məhduddur. Qətərdə siyasi partiyalar fəaliyyət göstərmir və bütün siyasi qərarlar Əmirin və onun yaxın çevrəsinin nəzarətindədir. Dövlətin əsas idarəetmə orqanları, məhkəmə və hüquq-mühafizə strukturları yüksək səviyyədə mərkəzləşdirilib. Siyasi stabillik, hüquqi islahatlar və idarəetmədə şəffaflıq ölkənin uğurlu inkişafında mühüm rol oynayır.

Əhalisi və demoqrafik göstəricilər

Qətərin əhalisi təxminən 2,7 milyon nəfər təşkil edir. Əhalinin böyük hissəsini əcnəbi işçi qüvvəsi təşkil edir. Yalnız təxminən 10–12% yerli qətərlilərdir, qalanlar isə əsasən Hindistan, Nepal, Filippin, Banqladeş, Pakistan, Şri-Lanka və digər Asiya və Afrika ölkələrindən gəlmiş mühacirlərdir. Ölkədə rəsmi dil ərəb dilidir, lakin ingilis dili də geniş yayılıb və rəsmi münasibətlərdə istifadə olunur. Əhalinin əsas hissəsi İslam dininin sünni məzhəbinə etiqad edir. Doha, Əl-Rayan, Əl-Vakra kimi şəhərlər ən sıx məskunlaşmış ərazilərdir. Demoqrafik strukturda gənc əhali üstünlük təşkil edir və bu, ölkənin dinamik iqtisadi inkişafına təsir göstərir.

Qətər iqtisadiyyatı və təbii sərvətləri

Qətər dünyanın ən yüksək gəlirli ölkələrindən biridir və iqtisadiyyatının əsasını neft və təbii qaz ixracı təşkil edir. Ölkə maye qaz ehtiyatlarına görə dünyada birinci yerlərdədir və “Qatar Petroleum”, “Qatargas”, “RasGas” kimi iri şirkətlər vasitəsilə bu resursları dünya bazarına çıxarır. Qətərin ÜDM-si adambaşına görə 60-70 min dollar arası dəyişir və ölkədə işsizlik, yoxsulluq səviyyəsi demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Dövlət iqtisadiyyatı diversifikasiya etmək üçün maliyyə, turizm, tikinti, idman, təhsil və informasiya texnologiyaları sektorlarına böyük sərmayə yatırır. Doha şəhərində futuristik memarlıq nümunələri, göydələnlər və müasir infrastruktur Qətərin iqtisadi qüdrətini simvollaşdırır. Qətər Fondu (Qatar Foundation) və Qatar Investment Authority ölkənin qlobal maliyyə mövqeyini gücləndirir.

Təhsil, elm və səhiyyə sahəsində yeniliklər

Qətər təhsil və elmi innovasiyalara böyük əhəmiyyət verir. “Education City” (Təhsil Şəhərciyi) layihəsi çərçivəsində dünyanın aparıcı universitetlərinin (Carnegie Mellon, Georgetown, Texas A&M, Northwestern və s.) filialları Dohada fəaliyyət göstərir. Ölkədə müasir məktəblər, texniki kollec və tədqiqat institutları fəaliyyət göstərir. Qətər hökuməti elmi tədqiqatlara və texnoloji inkişaflara böyük sərmayələr yatırır. Səhiyyə sektoru da yüksək səviyyədə inkişaf edib. Müasir xəstəxanalar, ixtisaslaşmış tibbi mərkəzlər, genetik tədqiqat laboratoriyaları ölkənin səhiyyə infrastrukturunun əsasını təşkil edir. Qətərdə vətəndaşlar və əcnəbi mütəxəssislər üçün yüksəkkeyfiyyətli tibbi xidmətlər əlçatandır.

Qətərdə mədəniyyət və cəmiyyət həyatı

Qətər zəngin mədəni irsi ilə yanaşı, müasir dövrün çağırışlarına cavab verən dinamik cəmiyyət modelinə malikdir. Ənənəvi ərəb mədəniyyəti, islami dəyərlər, ailə institutları və qonaqpərvərlik Qətər cəmiyyətinin əsas sütunlarıdır. Doha, Əl-Khor, Əl-Vakra kimi şəhərlərdə ənənəvi bazarlar (souq), mədəniyyət festivalları, ədəbi və musiqi tədbirləri keçirilir. İslam incəsənəti muzeyi, Milli Muzey, müxtəlif sənət qalereyaları, teatrlar və mədəniyyət mərkəzləri ölkənin mədəni həyatında önəmli rol oynayır. İdman, xüsusilə futbol, dəvələr yarışı, atçılıq və tennis Qətər cəmiyyətində geniş populyarlıq qazanıb. Qətər 2022-ci ildə FIFA Dünya Çempionatına ev sahibliyi etməklə beynəlxalq mədəni və idman mühitində tanınıb.

Qətərin turizm potensialı və əsas görməli yerləri

Qətər zəngin turizm potensialı ilə fərqlənir. Burada tarixi abidələr, qədim qala və məscidlər, müasir memarlıq inciləri, alış-veriş mərkəzləri, əyləncə və istirahət zonaları var. Doha şəhərində “Katara Cultural Village”, “The Pearl-Qatar” süni adası, “Souq Waqif” bazarı, “Aspire Zone” idman şəhərciyi, “Villaggio Mall” və “MIA Park” turistlərin ən çox ziyarət etdiyi yerlər sırasındadır. Əl-Zubarah Qalası UNESCO Dünya İrs Siyahısına daxil edilib və Qətərin tarixi mirasının qorunmasında mühüm rol oynayır. Sahilboyu istirahət zonaları, su idmanları, səhrada safari turları, dəvə yürüşləri, ənənəvi mətbəx nümunələri Qətər turizminin əsas cəlbediciliklərindəndir.

Qətərdə ictimai və siyasi həyat, insan hüquqları

Qətərdə ictimai həyat nisbətən sərt qaydalarla tənzimlənir, ancaq ölkədə insan hüquqları, qadınların təhsili və fəaliyyəti, miqrant işçilərin hüquqları sahəsində islahatlar son illərdə intensivləşib. Qadınlar ali təhsil, iş və sosial sahələrdə aktiv iştirak edirlər. Miqrant işçilərin əmək hüquqlarının müdafiəsi üçün qanunvericilikdə yeniliklər edilir. Qətər həm regionda, həm də qlobal miqyasda vasitəçi və sülh təşəbbüsləri ilə çıxış edir. Əhalinin əksəriyyəti mühafizəkar olsa da, cəmiyyət müasir dünyaya inteqrasiya prosesindən geri qalmır.

Qətər xarici siyasəti və beynəlxalq əlaqələr

Qətər öz regionunda və beynəlxalq səviyyədə fəal diplomatiya yürüdür. Ölkə ərəb və İslam dünyasında nüfuzlu vasitəçi rolunu oynayır, bir sıra beynəlxalq münaqişələrin həllində sülh təşəbbüsləri ilə tanınır. Qətər, həmçinin, BMT, OPEK, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və digər beynəlxalq təşkilatların üzvüdür. Doha qlobal konfranslara, idman və humanitar tədbirlərə ev sahibliyi edir. Qətərin “Al Jazeera” media holdinqi dünyanın ən böyük və nüfuzlu informasiya mənbələrindən biridir. Qətər eyni zamanda böyük sərmayələrlə Avropa və ABŞ-da iqtisadi layihələrə, idman klub və şirkətlərinə, startaplara yatırım edir.

Qətər sürətli inkişafı, zəngin təbii ehtiyatları, müasir infrastrukturu, elmi və texnoloji nailiyyətləri, turizm və mədəniyyət potensialı ilə Yaxın Şərqin lider ölkələrindən birinə çevrilib. Ölkənin müstəqil daxili və xarici siyasəti, sosial və iqtisadi islahatları, yüksək həyat səviyyəsi, dinamik cəmiyyət modeli və zəngin mədəni irsi onu beynəlxalq aləmdə nüfuzlu və cəlbedici ölkəyə çevirir. Qətərin nümunəsi müasir dövlət quruculuğu, iqtisadiyyatda diversifikasiya, insan kapitalına və mədəniyyətə sərmayə qoyuluşu baxımından bütün dünya üçün maraqlı təcrübədir.

Ən Çox Verilən Suallar