Qış fəsli təbiətin ən soyuq və bənzərsiz dövrüdür. Qədimdən bəri insanların həyatında xüsusi yer tutan bu fəslin fərqli bir ab-havası, xüsusi rəngləri və təbiətə verdiyi təravət var. Qış aylarında havanın temperaturu xeyli aşağı düşür, yağıntıların miqdarı artır, qar və buz həyatın bütün sahələrinə təsir edir. Bu fəsildə canlı aləmin bioloji ritmi dəyişir, bitki və heyvanlar ya qış yuxusuna çəkilir, ya da mübarizəyə başlayır. İnsanoğlu isə qış fəsli ilə bağlı həm məişətində, həm də mədəniyyətində, adət-ənənələrində bir çox fərqli yanaşmalar ortaya qoyub. Qış fəsli kənd təsərrüfatında məhsul yığımının başa çatdığı, əkinçiliyin istirahətə çəkildiyi, şəhər həyatında isə yeni həyat ritminin formalaşdığı bir dövrdür. Bu fəsil həm də təbiətin sükuta büründüyü, ətrafın ağ örpəyə bürünüb təzələndiyi, bayramların və xüsusi tədbirlərin keçirildiyi bir zamandır. Azərbaycanda və dünyanın bir çox yerində qış fəsli hər kəs üçün fərqli hisslər, xatirələr və təəssüratlarla yadda qalır.
Qış fəsli nədir və astronomik başlanğıcı
Qış fəsli Yer kürəsində il ərzində dörd fəsildən biridir və ən soyuq dövr hesab edilir. Astronomik baxımdan qış qış gün dönümü ilə başlayır və yaz bərabərlik nöqtəsinədək davam edir. Şimal yarımkürəsində qış dekabrın 21-22-də başlayır və martın 20-21-də başa çatır. Cənub yarımkürəsində isə qış iyunun 21-22-dən sentyabrın 22-23-dək davam edir. Qış fəsli əsasən günəş şüalarının Yerin səthinə daha az bucaq altında düşməsi və günlərin qısa, gecələrin isə uzun olması ilə seçilir. Bu dövrdə havanın temperaturu minimuma çatır, yağıntılar (qar, dolu, yağış və bəzən şaxta) artır və təbiət sanki bir müddət dinclik dövrünə keçir.
Qış fəslinin iqlim xüsusiyyətləri və hava şəraiti
Qış fəslinin əsas xüsusiyyətləri kəskin soyuqlar, şaxtalı və dumanlı hava, güclü küləklər, bol qar və buzlanmadır. Qışda havada nəmlik nisbətən yüksək olur, bir çox regionlarda tez-tez qar yağır, çay və göllər donur. Azərbaycanda qışın sərt keçdiyi regionlar əsasən dağlıq və dağətəyi ərazilərdir. Bakı və Abşeron yarımadasında qış daha mülayim və rütubətli, dağlıq zonalarda isə kəskin şaxtalı, qar örtüklü olur. Dəniz səviyyəsindən yüksək olan bölgələrdə qış aylarında temperatur sıfırın altında 10-15 dərəcəyədək enə bilər. Düzənlik və aran zonalarda isə qış nisbətən qısadır və hava bir qədər rütubətli keçir.
Qış fəslində təbiət və canlılar
Qış təbiət üçün istirahət və hazırlaşma dövrüdür. Bitkilər vegetasiya dövrünü başa vurub sanki “yuxuya gedir”, yarpaqlar tökülür, birillik otlar quruyur, çoxilliklər isə kökündə və toxumda həyatını qoruyur. Heyvanlar arasında bir çox növ qış yuxusuna gedir, bəziləri isə miqrasiya edərək daha isti yerlərə köç edir. Qışda quşların və heyvanların yem tapması çətinləşir, qida ehtiyatı toplayan növlər üçün bu dövr böyük sınaq olur. Canlı aləmdə ən mühüm dəyişikliklərdən biri də rəngin və hərəkətin azalmasıdır, amma buna baxmayaraq qış təbiətin bərpası və növbəti yaza hazırlığı üçün vacib mərhələdir.
Qış fəslinin insan həyatına təsiri
Qış fəsli insanların məişətində, sağlamlığında, iş və asudə vaxtında bir sıra dəyişikliklərə səbəb olur. Soyuq havalar insanın geyim, qidalanma, istilik və enerjiyə olan tələbatını artırır. Qış aylarında xəstəliklər, xüsusən soyuqdəymə və qrip kimi infeksiyalar geniş yayılır. Şəhər və kənd həyatında istilik sistemlərinin işləməsi, yanacaq və enerji ehtiyatlarının istifadəsi artar. Qış fəsli həm də məcburi istirahət, ailə ilə daha çox vaxt keçirmək, evdə müxtəlif tədbirlər və əyləncələrlə yadda qalır. Xüsusilə kənd yerlərində qış təsərrüfat işlərinin azalması, ev şəraitində hazırlanan məhsullar və ənənəvi mətbəx nümunələrinin bolluğu ilə fərqlənir.
Qış fəslinə aid ənənələr və bayramlar
Qış fəsli xalq mədəniyyətində, ənənələrdə və mərasimlərdə xüsusi yer tutur. Azərbaycanda qışın ən məşhur və sevilən bayramı “Yolka” və “Yeni il”dir. Sovet dövründən qalma ənənəyə əsasən dekabrın sonunda ailələr bir araya gəlir, şam ağacı bəzədilir, yeni ilin gəlişi təntənəli şəkildə qeyd olunur. Dünya xalqlarında isə Milad bayramı, Qış gündönümü şənlikləri, Çin Yeni ili kimi müxtəlif tədbirlər bu fəsilə təsadüf edir. Kənd yerlərində qış gecələri xalq nağılları, dastanlar və oyunlarla dolu keçir, ənənəvi yeməklər bişirilir, ailəvi tədbirlər təşkil olunur.
Qış fəslinin Azərbaycan ədəbiyyatında və incəsənətində yeri
Qış fəsli Azərbaycan ədəbiyyatında, poeziyasında, musiqisində və rəssamlığında dərin izlər qoyub. Xalq şairləri, yazıçılar, rəssamlar qışın təbiətini, onun gətirdiyi sakitliyi, insanı düşüncəyə qərq edən ab-havasını əsərlərində təsvir ediblər. Qarın ağlığı, şaxtalı səhərlər, qışın sakitliyi və sükutu, insanları bir araya gətirən ev istiliyi mövzularında yüzlərlə bədii əsər yaranıb. Qışın sərtliyi, eyni zamanda ruhu dincliyə və ümidə kökləməsi Azərbaycan ədəbiyyatında xüsusi rəmzi məna daşıyır.
Qış fəslində kənd təsərrüfatı və məişət
Kənd təsərrüfatında qış məhsul yığımından sonra torpağın istirahətə çəkildiyi, əkinçiliyin azaldığı dövrdür. Əksər işlər növbəti yaza qədər dondurulur, təsərrüfatçılar anbarlarda saxlanılan məhsullara, toxum ehtiyatına və mal-qaranın qidalanmasına diqqət ayırır. Qış aylarında ailə təsərrüfatında ən çox istifadə olunan məhsullar kartof, soğan, dənli bitkilər, müxtəlif turşular və konservləşdirilmiş yeməklər olur. Məişətdə isə evlərdə xalça toxuculuğu, tikiş, əl işləri və ailəvi tədbirlər ön plana çıxır.
Qış fəslində sağlamlıq və gigiyena
Qış fəsli orqanizmin gücünün sınağa çəkildiyi dövrdür. Soyuq hava immuniteti zəiflədir, xəstəliklərin yayılmasına zəmin yaradır. Qışda düzgün qidalanma, isti geyim, fiziki aktivlik, təmiz hava və vitaminli məhsulların qəbulu çox vacibdir. Uşaqlar və yaşlılar üçün bədən müqavimətini artırmaq, infeksiyalardan qorunmaq üçün gigiyenik qaydalara ciddi əməl etmək lazımdır. Soyuqda uzun müddət qalmaq, donma və hipotermiya kimi riskləri artırır, ona görə də ehtiyat tədbirləri həmişə əsas şərtdir.
Qış fəslinin ekoloji və iqtisadi əhəmiyyəti
Qış təbiət üçün bərpa və yenilənmə mərhələsidir. Qar örtüyü torpağı qoruyur, su ehtiyatlarını artırır, torpaq və bitki həyatına yeni təravət gətirir. Qışın sərtliyi kənd təsərrüfatında məhsuldarlığı formalaşdırır, ekosistemin tarazlığının bərpası üçün vacib şərtdir. Eyni zamanda, qış aylarında enerji, yanacaq və ərzaq tələbatı, dövlət və ailə büdcələrində xərclərin artmasına səbəb olur. Qış turizmi, dağ-xizək bazaları, yayla turizmi və ekoloji turizm kimi iqtisadi sahələrin inkişafına da müsbət təsir göstərir.
Qış fəslinin müasir dövrdə rolu və tendensiyaları
İqlim dəyişiklikləri, urbanizasiya və müasir həyat tərzi qış fəsli ilə bağlı bir sıra yeniliklərə səbəb olur. Qlobal istiləşmə bəzi regionlarda qışın daha mülayim keçməsinə, qarın və şaxtanın azalmasına gətirib çıxarır. Müasir texnologiyalar istilik və enerji təminatını asanlaşdırır, qış fəslində insanların həyat şəraitini yaxşılaşdırır. İctimai və mədəni həyat, qış idman növləri, festivallar və tədbirlər bu fəslin həyatımızdakı rolunu daha da artırır.
Qış fəsli həm təbiətin, həm də insan həyatının ayrılmaz bir hissəsidir. Onun gətirdiyi soyuq, sükut və təravət bir tərəfdən çətinlik, digər tərəfdən isə bərpa və yenilənmə mənbəyidir. Qış ayları insanları bir araya gətirir, düşünməyə, yenidən dəyərləndirməyə, təbiətlə harmoniyada yaşamağa sövq edir. Azərbaycanın iqlim şəraiti, ənənə və mədəniyyəti bu fəsli daha da rəngarəng və maraqlı edir. Qış fəslinin verdiyi imkanlar, çətinliklər və gözəlliklər hər zaman insan həyatında və təbiətdə unudulmaz izlər qoyur.
Ən Çox Verilən Suallar
Qış fəsli Azərbaycanda adətən dekabrın 21-22-də başlayır və martın 20-21-də bitir.
Soyuq hava, şaxtalar, qar və buz örtüyü, qısa günlər və uzun gecələr əsas xüsusiyyətlərdir.
Soyuqdəymə, qrip və digər virus infeksiyaları qış aylarında daha çox müşahidə olunur.
Azərbaycan xalqı arasında Yeni il, Yolka və bəzi bölgələrdə qədim bayramlar keçirilir.
Bitkilər vegetasiya dövrünü başa vurur, heyvanlar isə ya qış yuxusuna gedir, ya da miqrasiya edir.
Əsasən məhsul yığımı başa çatır, torpaq istirahətə çəkilir, təsərrüfat işləri azalır.
İnsanlar daha çox evdə olur, istilik və enerji tələbatı artır, ailəvi tədbirlər və istirahətə üstünlük verilir.
Qış fəsli sükut, bərpa, dinclik, ümid və yenilənmə simvolu kimi ədəbiyyatda geniş yer tutur.
Qar örtüyü torpağı qoruyur, su ehtiyatını artırır və ekosistemin bərpasında mühüm rol oynayır.
Qış turizminin, xizək bazalarının və ekoturizmin inkişafı iqtisadiyyata əlavə gəlir gətirir.
