Dünya xəritəsində az tanınan, lakin təbiəti, tarixi, coğrafi mövqeyi və unikal canlılar aləmi ilə fərqlənən Qvineya bir çox insanlar üçün maraqlı araşdırma mövzusudur. Qərbi Afrikanın Atlantik okeanına çıxışı olan bu ölkə zəngin su hövzələri, tropik meşələri, qədim sivilizasiyaları, nadir heyvan və bitki növləri ilə seçilir. Qvineyanın coğrafiyası və təbiəti ona yalnız regional deyil, həm də qlobal əhəmiyyət qazandırır. Ölkənin adının daşıdığı simvolika, onun bir neçə fərqli dövlətə və əraziyə aid olması ilə əlaqədardır.Qvineya Respublikası, Qvineya-Bisau, Yeni Qvineya adası və Qvineya körfəzi fərqli region və dövlətlərin adlarında əks olunur.
Coğrafi mövqeyi və ərazi quruluşu
Qvineya Qərbi Afrikada yerləşən, şimalda Qvineya-Bisau, Senegal, şərqdə Mali, cənub-şərqdə Fil Dişi Sahili, cənubda Syerra-Leone və Liberiya ilə həmsərhəd olan bir dövlətdir. Onun qərbində isə geniş Atlantik okeanı yerləşir və ölkənin sahil zolağı Qvineya körfəzinə çıxış əldə edir. Qvineyanın ümumi ərazisi təxminən 245,857 kvadrat kilometrdir. Ərazi əsasən yüksək dağlıq zonalar, geniş savannalar, sıx tropik meşələr, çaylar və bataqlıqlardan ibarətdir.
Qvineya ərazisindəki Futa Calon yaylası ölkənin su anbarı hesab olunur. Burada Qərbi Afrikanın Niger, Senegal və Qambia çaylarının mənbəyi yerləşir. Bu xüsusiyyətə görə Qvineya tez-tez “Afrikanın su qülləsi” kimi də tanınır. Dağlıq ərazilərdən başqa, ölkədə geniş bataqlıqlar, dəniz sahilində isə mangrov meşələri yayılıb.
Qvineya körfəzi
Qvineya körfəzi Atlantik okeanında yerləşən böyük və strateji əhəmiyyətə malik su hövzəsidir. Qvineya, Nigeriya, Qabon, Kot-d’İvuar, Kamerun və digər Afrika ölkələrinin sahillərini əhatə edən bu körfəz zəngin balıqçılıq ehtiyatları, dəniz resursları və neft-qaz yataqları ilə tanınır. Qvineya körfəzi ticarət yollarının kəsişməsində yerləşir və həm iqtisadi, həm də ekoloji baxımdan böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu bölgə həmçinin piratçılıq və dəniz təhlükəsizliyi problemləri ilə də gündəmə gəlir.
Qvineya Respublikasının qərb sahilləri də bu körfəzə çıxış əldə edir və burada yerləşən liman şəhərləri ölkənin beynəlxalq ticarətinin əsas qapılarındandır. Körfəz boyunca uzanan tropik meşələr, bataqlıqlar və dəniz quşları ilə zəngin biomüxtəliflik Qvineyanı xüsusi ekoturizm məkanına çevirir.
Tarixi və siyasi inkişaf
Qvineya ərazisi qədimdən müxtəlif xalqların və dövlətlərin məskəni olub. Burada yaşayan əsas etnik qruplar fulani, malinke və susu xalqlarıdır. Qvineya XVI-XIX əsrlərdə Avropa kolonizatorlarının təsiri altında qalıb və əsasən Fransa tərəfindən müstəmləkəyə çevrilib. 1958-ci ildə ölkə Fransadan tam müstəqillik əldə edib və Qvineya Respublikası yaradılıb.
Ölkənin siyasi tarixi ziddiyyətlərlə, çevrilişlər, avtoritar idarəetmə, müharibələr və sosial çətinliklərlə zəngindir. Uzun illər ölkədə diktatura rejimləri hökm sürüb, bu da iqtisadi və sosial inkişafın ləngiməsinə səbəb olub. Son dövrlərdə siyasi islahatlar və beynəlxalq əməkdaşlıq Qvineyada demokratik institutların inkişafına təkan verib. Hazırda Qvineya Respublikası prezidentlik idarəetmə forması ilə idarə olunur və ölkədə çoxsaylı siyasi partiyalar fəaliyyət göstərir.
Qvineya paytaxtı
Qvineyanın paytaxtı Konakri şəhəridir. Atlantik okeanının sahilində yerləşən bu şəhər ölkənin ən iri urban mərkəzi, siyasi və iqtisadi həyatının əsas ocağıdır. Konakri həm də ölkənin əsas liman şəhəri olmaqla, beynəlxalq ticarət və nəqliyyat baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Şəhərdə dövlət idarəetmə orqanları, ali təhsil müəssisələri, tibb mərkəzləri və iri ticarət obyektləri yerləşir. Konakri həm müasir, həm də ənənəvi memarlıq nümunələri, dinamik bazar həyatı və rəngarəng küçələri ilə seçilir. Əhali əsasən fərqli etnik qruplardan ibarətdir və şəhərin gündəlik həyatı Afrika mədəniyyətinin bütün rənglərini əks etdirir.
Adın fərqli coğrafiyalara aid olması
Qvineya adı Qvineya Respublikası, Qvineya-Bisau, Ekvatorial Qvineya, Yeni Qvineya adası və s. istifadə edilir. Qvineya-Bisau Qərbi Afrikada yerləşən başqa bir müstəqil dövlətdir və Portuqaliyanın keçmiş koloniyasıdır. Paytaxtı Bisau şəhəridir və ölkə Portuqal dili, rəngarəng etnik tərkibi və tropik iqlimi ilə seçilir.
Yeni Qvineya isə Cənub-Şərqi Asiyada, Avstraliya qitəsinə yaxın bir adadır və dünyanın ikinci ən böyük adasıdır. Ada iki dövlət arasında bölünür.Şərq hissəsi Papua Yeni Qvineya, qərb hissəsi isə İndoneziyanın ərazisidir. Yeni Qvineya flora və faunasının zənginliyi, qədim qəbilə cəmiyyətləri və unikal mədəni irsi ilə seçilir.
Qvineya donuzu və quşu
Qvineya donuzu adını Qvineya ölkəsindən almış kimi görünsə də, əslində Cənubi Amerikada yaranmış və oradan dünyaya yayılmış bir ev heyvanıdır. Buna baxmayaraq, Avropada və bir sıra ölkələrdə “qvineya donuzu” adlandırılması bu kiçik gəmiricilərin maraqlı tarixinə və adının mənşəyinə işarədir. Qvineya donuzları səs-küysüz, sakit və asan qulluq olunan heyvanlar olduğu üçün, xüsusilə uşaqlar və ev heyvanları sevənlər arasında populyardır.
Qvineya quşu, digər adıyla hinduşka quşu, əsasən Afrika mənşəli, bəzək və təsərrüfat üçün yetişdirilən bir quş növüdür. Qvineya quşları açıq-boz rəngi, bədənindəki ağ nöqtələri və spesifik səsi ilə fərqlənir. Onlar məhsuldar yumurtlama qabiliyyəti və yüksək xəstəlik davamlılığına görə bir çox ölkədə quşçuluqda geniş yayılıb.
Qvineya əhalisi və etnik tərkibi
Qvineya əhalisi təxminən 14 milyon nəfərdir. Əhali əsasən kənd yerlərində yaşayır və əhalinin təxminən 40 faizi şəhərlərdə məskunlaşıb. Ölkədə etnik və dil müxtəlifliyi çox yüksəkdir: fulani, malinke və susu ən iri qruplardır. Həmçinin ölkədə bir çox yerli dillər, eləcə də fransız dili rəsmi olaraq istifadə olunur.
Qvineyanın sosial quruluşu ailə və qəbilə əlaqələri üzərində qurulub. Ənənəvi adət-ənənələr, kollektiv həyat tərzi, milli bayramlar və dini mərasimlər gündəlik həyatda mühüm rol oynayır. Əhalinin əksəriyyəti müsəlmandır, az bir hissəsi isə xristianlıq və yerli inancları təqib edir.
Qvineya adası
Qvineya adası dedikdə əsasən Yeni Qvineya adası nəzərdə tutulur. Bu ada Cənub-Şərqi Asiyada yerləşir və dünyanın ikinci ən böyük adasıdır. Adanın təbiəti, iqlimi və canlılar aləmi həqiqətən nadirdir. Yeni Qvineya Amazondan sonra dünyada ən böyük yağış meşələrinə malikdir və burada on minlərlə heyvan və bitki növü yaşayır. Bu ada həm də unikal insan mədəniyyətləri, qədim qəbilə cəmiyyətləri və dil müxtəlifliyi ilə seçilir.
Qvineya Respublikası
Qvineya Respublikası konstitusion prezidentlik respublikasıdır. Dövlətin başçısı prezidentdir və hökumətin formalaşdırılması, idarəçilik və beynəlxalq münasibətlərə cavabdehdir. Parlament birpalatalıdır və əsas qanunvericilik orqanı kimi çıxış edir. Qvineya uzun müddət avtoritar rejimlər, dövlət çevrilişləri və siyasi çəkişmələrlə yadda qalıb, lakin son illər ölkədə demokratik islahatlar və sabitlik səyləri artır.
Daxili siyasi həyat etnik, dini və sosial faktorların təsiri altında formalaşır. Siyasi plüralizm, insan haqları və azad mətbuat istiqamətində irəliləyişlər olsa da, korrupsiya, yoxsulluq, təhsil və səhiyyədə problemlər hələ də mövcuddur.
Yeni Qvineya və biomüxtəliflik
Yeni Qvineya dünyanın ən zəngin biomüxtəlifliyinə malik bölgələrindən biridir. Adada 8000-dən çox bitki, 700-dən artıq quş, onlarla məməli, minlərlə həşərat və suda-quruda yaşayan növ yaşayır. Adanın tropik meşələri, dağlıq əraziləri və gölləri elm adamları və ekoloqlar üçün əsl xəzinədir.
Burada yaşayan xalqlar qədimdən bəri ətraf mühitə və təbiətə hörmətlə yanaşıblar. Yeni Qvineyada dünyanın ən nadir və qeyri-adi canlıları, məsələn, quş cənnəti, kasuari, ağac kangurusu və müxtəlif qurbağa növləri var.
Qvineya iqlimi
Qvineyada iqlim əsasən ekvatorial və tropikdir. Sahil zonalarında və düzənliklərdə ilboyu isti və rütubətli hava hökm sürür. Yağış mövsümü adətən aprel ayından oktyabr ayına qədər davam edir və bu dövrdə ölkənin bir çox bölgələrində intensiv yağışlar olur. Dağlıq ərazilərdə isə iqlim nisbətən sərin və quru ola bilər.
İqlim ölkənin təbii resurslarına və kənd təsərrüfatı məhsullarının yetişdirilməsinə ciddi təsir göstərir. Əsas kənd təsərrüfatı məhsulları arasında düyü, qarğıdalı, kassava, yerfındığı və banan yer alır.
Qvineya təbiəti
Qvineya zəngin təbiəti ilə tanınır. Burada geniş savannalar, sıx tropik meşələr, çaylar və göllər, dağlıq və bataqlıq ərazilər mövcuddur. Tropik meşələrdə minlərlə heyvan və bitki növü, o cümlədən şimpanze, fillər, müxtəlif növ quşlar, timsahlar, antiloplar, pişik növləri və bir çox endemik canlılar yaşayır.
Qvineyada milli parklar və qoruqlar yaradılıb, ekoturizm inkişaf etməkdədir. Qərbi Afrikanın ən böyük tropik meşələrindən biri olan Ziama Massif burada yerləşir. Bu təbiət əraziləri yalnız turizm üçün deyil, həm də elmi tədqiqat və biomüxtəlifliyin qorunması üçün əhəmiyyətlidir.
Qvineya təkcə Afrika üçün yox, bütün dünya üçün maraqlı və dəyərli coğrafi məkan, zəngin təbiət, qədim sivilizasiya və sosial müxtəliflik nümunəsidir. Qvineyanın körfəzləri, meşələri, adaları, şəhərləri və insanları bu ölkəni unikal edir. Tarix və müasirlik, tropik təbiət və şəhər həyatı, rəngarəng mədəniyyət və bioloji zənginlik burada bir-birini tamamlayır. Qvineya Afrika materikinin rəngli dünyasını və bəşəriyyətin təbiətlə harmoniyasını kəşf etmək istəyənlər üçün möhtəşəm məkandır.
Ən çox verilən suallar
Qvineya Qərbi Afrikada yerləşir, şimalda Qvineya-Bisau və Senegal, şərqdə Mali, cənubda Syerra-Leone və Liberiya, cənub-şərqdə Fil Dişi Sahili ilə həmsərhəddir, qərbdə isə Atlantik okeanına çıxışı var.
Qvineya körfəzi zəngin təbii resursları, balıqçılıq və neft-qaz ehtiyatları ilə tanınır və Qərbi Afrika ölkələrinin iqtisadiyyatında böyük rol oynayır.
Paytaxtı Konakri şəhəridir. Şəhər Atlantik okeanı sahilində yerləşir və ölkənin siyasi, iqtisadi, mədəni mərkəzidir.
Qvineya donuzu əsasən ev heyvanı kimi saxlanılan gəmirici növüdür. Qvineya quşu isə Afrika mənşəli bəzək və təsərrüfat quşudur.
Əsas etnik qruplar fulani, malinke və susu xalqlarıdır, müxtəlif dillər danışılır, rəsmi dil fransız dilidir.
Əsasən Yeni Qvineya adası nəzərdə tutulur. Bu ada Cənub-Şərqi Asiyada yerləşir və zəngin təbiəti və biomüxtəlifliyi ilə məşhurdur.
Qvineya konstitusion prezidentlik respublikasıdır, dövlət başçısı prezidentdir.
Yeni Qvineya dünyada ən zəngin biomüxtəliflik məkanlarından biridir, minlərlə bitki və heyvan növü var.
Qvineyada əsasən tropik və ekvatorial iqlim hökm sürür, ilboyu isti və rütubətli hava, yağışlı və quraq mövsümlər müşahidə olunur.
Qvineyada tropik meşələr, savannalar, nadir canlılar və geniş təbii parklar mövcuddur, biomüxtəliflik və ekoturizm imkanları yüksəkdir.
