Qvineya quşu bir çox ölkədə, o cümlədən Azərbaycanda da son illərdə getdikcə daha çox diqqət çəkən, həm ev quşu, həm də vəhşi təbiətdə yaşayan maraqlı bir canlıdır. Onun əti və yumurtası həm qidalanmada, həm də tibbdə yüksək dəyərə malikdir. Qvineya quşu qədim zamanlardan bəri müxtəlif xalqların təsərrüfatında xüsusi yer tutub və bu gün də fermerlər, bağbanlar və heyvandarlıqla məşğul olanlar üçün vacib sayılır. Təbiətdəki canlı aləminin bir parçası olan bu quş həm fərqli görünüşü, həm də həyat tərzi ilə seçilir.Azərbaycanda bir çox insan qvineya quşunu sadəcə maraqlı bir ev quşu kimi görsə də, onun arxasında minilliklərə söykənən tarixi, əfsanələri və istifadə sferaları var. Qvineya quşunun bioloji xüsusiyyətləri, növləri, iqlimə uyğunlaşması, yumurtası və əti ilə bağlı məlumatlar, həmçinin xalq inanclarında tutduğu yer bu mövzuya dərin maraq oyadır.
Qvineya quşunun mənşəyi və tarixi
Qvineya quşu ilk dəfə Afrika qitəsində, xüsusilə Qvineya, Nigeriya və Seneqal kimi ölkələrin vəhşi təbiətində yayılıb. Onun adının Qvineya adlanması da məhz bu coğrafiya ilə bağlıdır. Afrikanın tropik meşələrində və savannalarında geniş yayılmış bu quş, sonralar Avropa, Asiya və digər qitələrə yayılıb. Antik dövrlərdə Romalılar və Yunanlar tərəfindən ovlanaraq Avropaya gətirilmiş, orada həm zərif ət mənbəyi, həm də süni şəkildə bəslənən bəzək quşu kimi populyarlaşmışdır.
Azərbaycanda isə qvineya quşunun yetişdirilməsi və saxlanılması ənənəsi nisbətən yenidir, lakin artıq kənd təsərrüfatı sahəsində öz yerini möhkəmləndirib. Əvvəllər daha çox toyuq və ördək yetişdirilən təsərrüfatlarda bu quşa maraq indi xeyli artıb. Qvineya quşunun həm ekoloji cəhətdən dözümlülüyü, həm də zərərvericilərə qarşı təsirli olması fermerlər üçün əlavə üstünlük yaradır.
Qvineya quşunun xarici görünüşü və xüsusiyyətləri
Qvineya quşu xarici görünüşünə görə digər ev quşlarından xeyli fərqlənir. Onun bədəni orta ölçüdə, yumru və nisbətən uzunsov olur. Ən səciyyəvi xüsusiyyəti isə başının və boynunun tüklə örtülü olmamasıdır. Baş və boyun nahiyəsi bir qədər çılpaqdır, dərisi mavi və ya qırmızı rəngə çalır. Qvineya quşunun dimdiyi kiçik, iti və bir az əyilmiş, gözləri isə böyük və parlaqdır. Qanadları nisbətən qısa olsa da, bədəninə proporsional olaraq güclüdür və qısa məsafəli uçuşlarda istifadə edilir.
Tüklərinin rəngi və naxışı da onun əsas fərqləndirici əlamətlərindəndir. Ən çox rast gəlinən rəng forması boz, ağ ləkəli olur. Ləkələr sanki mirvari dənələrinə bənzəyir. Bəzən isə ağ, mavi, qara, bənövşəyi və ya digər tonlarda qvineya quşlarına rast gəlinir. Qvineya quşunun bədənindəki tüklər çox sıx və sərt quruluşa malikdir. Bədən quruluşu güclü, ayaqları isə nisbətən nazik və uzun olur.
Qvineya quşunun növləri və rəng çalarları
Dünyada qvineya quşlarının bir neçə növü mövcuddur. Ən məşhur növü mirvari qvineya quşudur.Bundan başqa, ağ qvineya quşu, mavi qvineya quşu, bənövşəyi qvineya quşu, qara qvineya quşu və gümüşü qvineya quşu kimi müxtəlif rəng və tiplər mövcuddur. Rəng fərqləri əsasən seleksiya yolu ilə əldə edilmişdir və hər biri müəyyən təsərrüfat xüsusiyyətlərinə malikdir.
Ən geniş yayılmış növlər aşağıdakılardır:
- Mirvari qvineya quşu – boz fonda ağ ləkələrlə
- Ağ qvineya quşu – bəyaz rəngdə, tüklərində ləkə az və ya olmur
- Mavi qvineya quşu – açıq mavi rəng çalarları ilə
- Bənövşəyi qvineya quşu – tünd bənövşəyi rəngli
- Gümüşü qvineya quşu – açıq boz, gümüşü parıltı ilə
Qvineya quşunun yaşayış əraziləri və iqlimi
Qvineya quşu təbiətdə daha çox Afrika qitəsinin tropik və subtropik zonalarında yayılıb. Lakin süni şəkildə bir çox ölkələrdə, o cümlədən Azərbaycanda, Rusiya, Türkiyə, Ukrayna və digər ölkələrdə də yetişdirilir. Bu quş iqlimə olduqca dözümlüdür, həm isti, həm də soyuq mühitdə yaşaya bilir. Əsas tələb olunan isə sığınacaq şəraitinin olması, yağış və küləkdən qorunmasıdır.
Qvineya quşu üçün ən əlverişli mühit yarı-açıq, yaşıllıqlı, nisbətən quru və küləksiz ərazilərdir. Qışda istilik təminatı olan tövlələrdə, yayda isə geniş həyətlərdə saxlanıla bilər. Onlar həm qapalı, həm də sərbəst şəraitdə rahat yaşayırlar. Qvineya quşu, toyuq və ya hind quşu kimi digər ev quşları ilə müqayisədə xəstəliklərə və parazitlərə qarşı daha dözümlü sayılır.
Qvineya quşunun yumurtası və əti
Qvineya quşunun yumurtası görünüşünə və dadına görə toyuq yumurtasından xeyli fərqlənir. Yumurtalar kiçik, armudvari formalı, qabığı qalın və kobud olur. Qabığın rəngi adətən sarımtıl-qonur, bəzən isə boz və ya yaşılmtıl olur. Qvineya quşu ildə orta hesabla 90-150 ədəd yumurta verir. Bu yumurtaların bioloji dəyəri yüksəkdir, vitamin və zülal baxımından zəngindir.
Qvineya quşu yumurtası allergik reaksiyalara səbəb olmadığından, xüsusilə uşaqlar və yaşlılar üçün tövsiyə olunur. Həmçinin, uzun müddət xarab olmadan saxlanıla bilir. Qabığının qalın olması mikrobların içəri keçməsinə mane olur.
Ətinə gəldikdə, qvineya quşu əti diyetik və çox dəyərli sayılır. Ətinin rəngi açıq qırmızı, dadı isə bir qədər bənzərsizdir,həm toyuq, həm də cüyür ətini xatırladır. Yağ tərkibi az olduğu üçün sağlamlıq üçün faydalıdır və xüsusilə pəhrizdə olan insanlar tərəfindən üstün tutulur. Qvineya quşu ətinin protein tərkibi yüksəkdir, həmçinin, dəmir, fosfor və digər vacib elementlərlə zəngindir.
Qvineya quşunun davranışı və saxlanılması
Qvineya quşu çox canlı, ayıq və ehtiyatlı heyvandır. Təsərrüfatda bu quşlar həm qrupa, həm də tək-tək şəkildə saxlanıla bilər. Qvineya quşları səs-küylü olur, yad təhlükə hiss etdikdə dərhal ucadan səslənir və digər quşları da xəbərdar edir. Bu xüsusiyyətinə görə bəzən onlar “canlı siqnalizasiya” adlandırılır. Onların bu davranışı təsərrüfatın təhlükəsizliyi üçün əlavə fayda verir.
Saxlanma şəraitində əsas qayda onların hərəkət sərbəstliyinin təmin olunmasıdır. Yüksək sıxlıqda saxlanılan qvineya quşları tez-tez stress yaşayır və məhsuldarlığı azalır. Qidalanmada müxtəlif dənli bitkilər, tərəvəz və meyvə qırıntıları, proteinli yemlər istifadə olunur. Təmiz su, havalandırılmış tövlə və gigiyena qaydalarına riayət vacibdir.
Qvineya quşunun xalq təbabətində və folklorda yeri
Qvineya quşu əsrlər boyu yalnız qida və təsərrüfat heyvanı kimi deyil, həm də xalq təbabətində, folklorda və inanc sistemində yer alıb. Bəzi bölgələrdə onun yumurtası və əti müxtəlif xəstəliklərin qarşısının alınmasında, immunitetin gücləndirilməsində istifadə olunur. Yumurtası allergiyaya qarşı təsiri ilə məşhurdur. Bəzi qədim xalqlar qvineya quşunu müqəddəs və uğur gətirən heyvan kimi qəbul ediblər.
Azərbaycanın bəzi rayonlarında qvineya quşunun yumurtasını evin müxtəlif guşələrinə qoymaqla pis enerjidən qorunmaq inancı mövcuddur. Eləcə də, bu quşun səsi pis ruhları uzaqlaşdırır deyə inanılır. Bu kimi inanclar qədim türk və Anadolu mədəniyyətlərində də rast gəlinir.
Yuxuda qvineya quşu görmək
Xalq arasında yuxuda qvineya quşu görmək fərqli şəkildə yozulur. Ən çox rast gəlinən izaha görə, yuxuda qvineya quşu görmək evə bərəkət gəlməsinə, ruzi və xoş xəbərlərə işarədir. Bəzən isə yeni işlərə başlamaq, sevincli hadisələr və ailə daxilində harmoniya kimi yozulur. Bəzi psixoloqların fikrincə isə yuxuda bu quşu görmək insanın öz iç dünyasında sülh, sakitlik və yeni başlanğıclar axtardığının göstəricisidir.
Qvineya quşunun təsərrüfat və ekologiyadakı rolu
Qvineya quşu kənd təsərrüfatında böyük rol oynayır. Onlar zərərverici həşəratları, xüsusən gənələri, tırtılları, çəyirtkələri və digər kənd təsərrüfatı ziyanvericilərini məhv etməklə məhsulun qorunmasına kömək edir. Hətta bəzi fermerlər qvineya quşlarını xüsusi olaraq üzüm bağlarında və tərəvəz sahələrində saxlayırlar ki, zərərvericilərin yayılmasının qarşısını alsınlar. Bu baxımdan, qvineya quşu həm ekoloji, həm də iqtisadi baxımdan faydalı hesab olunur.
Qvineya quşunun yayılma arealı
Afrikadan başqa, qvineya quşu hazırda Amerika, Avropa və Asiya ölkələrində də yetişdirilir. Onun populyarlığı xüsusilə son illərdə artır, çünki həm yumurtası, həm də əti kommersiya məqsədilə geniş satışa çıxarılır. Azərbaycanda da fermerlər tərəfindən bu quşların yetişdirilməsi kənd təsərrüfatının diversifikasiyasına, əlavə gəlir mənbəyi yaradılmasına şərait yaradır.
Qvineya quşunun bəslənməsi və sağlamlıq qaydaları
Qvineya quşları üçün əsas yemlər arpa, buğda, qarğıdalı, günəbaxan və müxtəlif tərəvəzlərdir. Balacalar üçün protein tərkibli yemlər tövsiyə olunur. Su həmişə təmiz və əlçatan olmalıdır. Xəstəliklərin qarşısını almaq üçün gigiyena qaydalarına xüsusi diqqət yetirilməlidir. Ən çox rast gəlinən xəstəliklər arasında tənəffüs yolları problemləri və həzm sisteminin pozğunluqları yer alır.
Qvineya quşu həm gözəl görünüşü, həm də faydalı təsərrüfat və ekoloji xüsusiyyətləri ilə fərqlənən maraqlı bir ev və vəhşi təbiət quşudur. Onun qədim Afrikadan gələn tarixi, sağlamlıq üçün faydalı yumurtası və əti, kənd təsərrüfatında zərərvericilərə qarşı mübarizədə rolu və xalq inanclarındakı yeri bu quşun əhəmiyyətini daha da artırır. Azərbaycanda qvineya quşuna olan maraq artdıqca, fermerlər və quşçuluqla məşğul olan şəxslər üçün bu sahədə yeni imkanlar yaranır. Qvineya quşunun saxlanması və bəslənməsi nisbətən asan, məhsuldarlığı isə yüksəkdir. Həm sağlamlıq, həm iqtisadi baxımdan üstünlükləri onu fermer təsərrüfatlarının əvəzolunmaz hissəsinə çevirir.
Ən çox verilən suallar
Qvineya quşunun əsas vətəni Afrika qitəsi olsa da, hazırda dünyanın müxtəlif yerlərində, o cümlədən Azərbaycanda, Rusiya, Türkiyə və digər ölkələrdə yetişdirilir. Qvineya quşları həm təbii, həm də ev şəraitində saxlanıla bilər.
Qvineya quşu yumurtası protein, vitamin və minerallarla zəngindir, allergik reaksiyalara az səbəb olur, uşaqlar və yaşlılar üçün faydalı sayılır. Qalın qabığı yumurtanı uzun müddət xarab olmadan saxlamağa imkan verir.
Qvineya quşunun əti diyetik və çox dəyərlidir, yağ tərkibi az, protein miqdarı isə yüksəkdir. Xüsusilə sağlam qidalanmaq istəyənlər və pəhrizdə olanlar üçün tövsiyə olunur.
Ən geniş yayılmış növlər: mirvari qvineya quşu, ağ qvineya quşu, mavi qvineya quşu, bənövşəyi və gümüşü qvineya quşlarıdır.
Xeyr, qvineya quşları iqlimə dözümlü və xəstəliklərə nisbətən davamlıdır. Onların saxlanılması üçün əsas tələblər: geniş sahə, təmiz su, keyfiyyətli yem və gigiyena qaydalarına riayət edilməsidir.
Qvineya quşu bəzi bölgələrdə uğur və bərəkət simvolu sayılır, onun yumurtası və səsi pis ruhları qovduğu hesab olunur.
Yuxuda qvineya quşu görmək ən çox evə bərəkət, sevincli xəbər və yeni başlanğıcların simvolu kimi yozulur.
Qvineya quşu həm əti, həm də yumurtası ilə fermerlər üçün əlavə gəlir mənbəyidir. Zərərvericilərlə mübarizədə təsərrüfat üçün faydalıdır.
Qvineya quşunun əti xüsusi qayda ilə bişirilmir, lakin dadının yaxşı çıxması üçün sobada və ya qril üsulu ilə hazırlanır. Ət əvvəlcədən marinad edilə, tərəvəz və ədviyyatlarla birlikdə bişirilə bilər. Onun əti bəzən daha möhkəm olduğu üçün bişirmə müddətinə diqqət etmək lazımdır.
Ev şəraitində qvineya quşu yetişdirmək üçün geniş və havalandırılan tövlə, kifayət qədər yem və su, gigiyenik şərait və sakit bir mühit vacibdir. Yumurtadan balaların çıxması üçün inkubator və ya ana qvineya lazımdır. İlk həftələrdə balalara xüsusi qayğı və istilik verilməlidir.
