Süfrə duası insan həyatının ən vacib məqamlarından biri olan yemək zamanı edilən təşəkkür və minnətdarlıq ifadəsidir. Qədim dövrlərdən başlayaraq, müxtəlif xalqlar, dinlər və mədəniyyətlər öz süfrə adətləri ilə bərabər dua ənənəsini də qoruyub saxlamışdır. Süfrə duası təkcə dini məna daşımır, həm də ailə, birlik, paylaşma və əxlaqi dəyərlərin təzahürü kimi cəmiyyətin dərin qatlarına sirayət edib. Azərbaycanda da süfrə duası ailə və cəmiyyət həyatında xüsusi yer tutur, məişətimizin ayrılmaz bir hissəsinə çevrilib.
Yemək öncəsi və ya yemək sonrası edilən dualar insanın Allah qarşısında acizliyini, verilən nemətə görə təşəkkürünü, ruzinin halal olmasını və bərəkətli olmasını arzulayır. Müasir dövrdə də süfrə duası ailə dəyərlərinin qorunması, uşaqlara tərbiyə və ənənə ötürülməsi üçün mühüm vasitələrdən biri kimi çıxış edir. Xüsusilə Ramazan ayında, dini bayramlarda, yas və şadyanalıq süfrələrində dua etmək adət-ənənəmizin tərkib hissəsinə çevrilib.
Süfrə duasının mənşəyi və tarixi
Süfrə duasının yaranması insanlığın ilk çağlarına gedib çıxır. Qədim insanlar yemək tapdıqları zaman bu nemətin haradan gəldiyini düşünərək, təbiət qüvvələrinə və ya Tanrıya təşəkkür edirdilər. Arxeoloji tədqiqatlar göstərir ki, ibtidai icmalarda qurban vermə, nemətin paylaşılması və bununla bağlı rituallar geniş yayılmışdı. Sonralar isə bu adətlər tədricən strukturlaşaraq, dini dualara və mərasimlərə çevrildi.
İslam dini süfrə duasına xüsusi əhəmiyyət verir. Qurani-Kərimdə və Peyğəmbər hədislərində yeməkdən əvvəl və sonra dua etməyin əhəmiyyəti vurğulanır. Xristianlıqda və Yəhudilikdə də yemək dua ilə başlayır və bitir. Beləliklə, müxtəlif dinlərdə fərqli dualar oxunsa da, məram və məqsəd eynidir: Allahın verdiyi nemətə minnətdarlıq və şükür etmək.
Azərbaycan xalqı da tarix boyu bu ənənəyə böyük önəm verib. Xüsusilə kənd yerlərində, ailə böyüyünün dua etməsi və ailə üzvlərinin “amin” deməsi, birlik və bərəkət simvolu kimi qəbul olunub. Azərbaycanın bəzi bölgələrində süfrə duasının folklor və ədəbiyyata daxil olması da xalqımızın dini və milli dəyərlərə nə qədər bağlı olduğunu göstərir.
Süfrə duasının mənası və məzmunu
Süfrə duası əsas etibarilə Allaha təşəkkür, verilən ruziyə minnətdarlıq və yeməyin bərəkətli, halal olması üçün edilən istəklərdən ibarətdir. Dua, bir qayda olaraq, səmimi qəlbdən və ehtiramla oxunur. Dualar fərqli ola bilər, lakin ən çox rast gəlinən məqamlar aşağıdakılardır:
- Allahdan verilən nemətin halal və bərəkətli olması üçün dua;
- Yoxsulların, ac insanların da süfrəsinin açılması üçün istək;
- Yeməyin insan sağlamlığına xeyirli olması üçün niyyət;
- Ölənlərin ruhuna xeyir-dua və rəhmət diləmək.
Duaların məzmununda ailənin, yaxınların salamatlığı, dünya və axirət səadəti, ruzi və bolluq arzulanır. Bəzi ailələrdə süfrə duası nəsildən-nəslə ötürülərək, ailənin özünəməxsus dua formasına çevrilib. Müasir dövrdə isə sosial və dini cərəyanlardan asılı olaraq, süfrə duasının məzmunu və tələffüz forması dəyişə bilər, lakin mahiyyət dəyişmir.
Süfrə duasının dini əsasları və İslamda rolu
İslam dinində süfrə duası həm ibadət, həm də əxlaqi dəyər kimi qəbul edilir. Qurani-Kərimdə yeməkdən əvvəl “Bismilləh” demək, yeməkdən sonra isə Allaha şükür etmək tövsiyə olunur. Peyğəmbər Məhəmmədin (s) hədislərində bildirilir ki, süfrədə dua etməyən insan ruzinin bərəkətini azaldır, nemətə laqeyd yanaşmaq isə dini cəhətdən bəyənilmir.
İslamda yeməyə başlamazdan əvvəl “Bismilləh” demək vacib sayılır. Yemək bitdikdən sonra isə “Əlhamdulillah” – Allaha həmd və şükür etmək məsləhət görülür. Əlavə olaraq, bir çox hədisdə xüsusi süfrə duaları qeyd olunub. Azərbaycanda ən çox yayılan dualardan biri aşağıdakıdır:
“Allahım, bizə halal və təmiz ruzi verdiyin üçün Sənə şükür edirik. Qardaş-bacılarımızın, kasıbların da süfrəsini aç, ölənlərimizin ruhunu şad et. Bütün müsəlmanlara ruzi və bərəkət nəsib et, amin.”
Bu dua həm islami qaydalara uyğun, həm də milli ənənəyə söykənir. Dini baxımdan yeməkdən əvvəl və sonra dua etmək insanı təkəbbürdən qoruyur, verilən nemətə daha çox qiymət verməsini öyrədir.
Azərbaycan xalq ənənəsində süfrə duası
Azərbaycanın şəhər və kənd yerlərində süfrə duası müxtəlif formalarda həyata keçirilir. Qonaqlıq süfrələrində, yas və xeyir işlərində, bayram və oruc məclislərində dua vacib mərasim sayılır. Ənənəyə görə, ailənin ən böyüyü və ya hörmətli bir şəxs duasını səmimi qəlbdən oxuyur, bütün iştirakçılar isə sükut və ehtiram içində “amin” deyir.
Xüsusilə Ramazan ayında, iftar və sübh yeməklərində süfrə duası daha geniş yayılır. Həmçinin Novruz bayramı, toy məclisləri və ad günləri kimi ailəvi tədbirlərdə də süfrə duası oxunur. Azərbaycanda ənənəvi dualara aşağıdakı nümunələr daxildir:
“Ey Rəbbimiz! Bu süfrədəki nemətləri bizə halal et, bizə ruzi verənə minnətdarıq. Bu evdən bərəkət əskik olmasın. Ölənlərimizin ruhuna rəhmət et. Amin!”
Süfrə duası həm də nəsihət və tərbiyə vasitəsidir. Uşaqların böyüklərlə bərabər dua etməsi onların əxlaqının, dini dünyagörüşünün formalaşmasına təsir edir.
Süfrə duasının sosial və psixoloji təsiri
Süfrə duası yalnız dini bir ritualla məhdudlaşmır, o, ailə və cəmiyyət həyatına müsbət təsir göstərən sosial və psixoloji fenomen kimi çıxış edir. Birlikdə dua etmək, insanlar arasında sevgi, mehribanlıq və qarşılıqlı hörməti möhkəmləndirir. Süfrə başında dua oxumaq ailə üzvləri arasında birliyin və dostluğun rəmzidir.
Müasir dövrdə psixoloqlar da təsdiqləyirlər ki, süfrə duası insanlarda minnətdarlıq hissini gücləndirir, ruhi rahatlıq və daxili tarazlıq yaradır. Hətta birgə dua edən ailələrdə uşaq və yeniyetmələrin tərbiyəsində müsbət dəyişikliklər müşahidə olunur.
Eyni zamanda, süfrə duası insanları paylaşmağa, yoxsulları və ehtiyacı olanları xatırlamağa, öz həyatlarına daha məsuliyyətli yanaşmağa sövq edir. Dua etmək insanların daha ünsiyyətcil və tolerant olmasına kömək edir.
Müxtəlif məclislərdə süfrə duasının fərqləri
Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində, eləcə də fərqli dini məzhəblərdə süfrə duasının forması və məzmunu dəyişə bilər. Şimal və cənub rayonlarında, Şəki-Zaqatala, Qarabağ, Naxçıvan bölgələrində dua mətnləri və mərasim qaydaları müəyyən fərqlərlə seçilir. Lakin hər yerdə əsas məqam – nemətə şükür, ailəyə bərəkət, dünyadan köçənlərə rəhmət, ehtiyacı olanlara ruzi diləməkdir.
Toy və xeyir işlərində dualar daha geniş və əhatəli, yas süfrələrində isə qısa və qəmli olur. Uşaq doğulanda, ad günü və digər mərasimlərdə də süfrə duası özünəməxsus formada oxunur. Bəzən dualar şeirlə, folklor motivləri ilə, bəzən isə yalnız dini ibarələrlə ifadə olunur.
Süfrə duasının məzmununda olan dualar və oxunma qaydası
Süfrə duası əsasən səmimi, qısa və yığcam olur. Dualar adətən ailənin böyüyü tərəfindən oxunur və iştirakçılar “amin” deyərək duaya qoşulurlar. Bəzi dualar məclisdə xüsusi hallarda fərqli şəkildə oxunur. Aşağıda ən çox işlədilən süfrə dualarından bir neçəsini qeyd etmək olar:
- “Bismillahir-Rəhmanir-Rəhim. Allahım, Sənin adınla başlayırıq. Bizə halal ruzi verdiyin üçün təşəkkür edirik. Ac və ehtiyacı olanların da süfrəsini aç. Ölənlərimizin ruhuna rəhmət elə. Amin.”
- “Ya Rəbbim! Bu evdə bərəkət əskik olmasın. Verdiyin nemətləri bizə halal et. Qəbir əhlinə rəhmət et. Amin.”
- “Allahım! Bu süfrədə oturanların hamısına can sağlığı, bolluq, səadət, iman və bərəkət nəsib et. Amin.”
Duaların məzmunu dəyişsə də, mahiyyəti eyni qalır. Əsas məqsəd Allahın verdiyi nemətə təşəkkür etmək və bərəkət diləməkdir.
Süfrə duasının uşaqlara öyrədilməsi və tərbiyəvi rolu
Uşaqlara süfrə duası öyrətmək həm dini tərbiyənin, həm də ailə dəyərlərinin ötürülməsinin ən mühüm yollarından biridir. Ailələr adətən uşaqlara süfrə duasını asan, qısa və yaddaqalan formada öyrədirlər. Uşaq yaşlarından dua öyrənənlər böyüyəndə də bu ənənəni davam etdirirlər.
Dua öyrənmək uşaqlarda Allah sevgisi, minnətdarlıq hissi və böyüklərə hörmət kimi əxlaqi keyfiyyətlərin formalaşmasına kömək edir. Həmçinin, birgə dua etmək uşaqların sosiallaşmasına, ünsiyyət vərdişlərinə və birgə fəaliyyətə alışmasına şərait yaradır.
Süfrə duasının müasir dövrdə qorunması və təbliği
Müasir cəmiyyətin sürətli ritmi, şəhər həyatının gərginliyi bəzən ailə dəyərlərini arxa plana keçirir. Buna baxmayaraq, süfrə duası ənənəsi Azərbaycanda hələ də geniş yayılıb. Sosial şəbəkələrdə, dini məclislərdə, ailə tədbirlərində dua mədəniyyəti geniş təbliğ olunur.
Din xadimləri, müəllimlər və ziyalılar süfrə duasının təkcə dini yox, eyni zamanda mənəvi və sosial dəyər olduğunu gənc nəslə aşılamağa çalışırlar. Bir çox ailələr ən azı həftə sonu bir araya gələrək, süfrə başında dua etmək ənənəsini qoruyub saxlayır.
Süfrə duasının nümunələri və tərcümələri
Azərbaycan dilində süfrə duaları adətən səlis və aydın olur. Onların tərcümələri də mövcuddur və müxtəlif dini mənbələrdə qeyd edilib. Aşağıda ən geniş yayılmış nümunələrdən bəzilərini təqdim etmək olar:
- “Allahım, bizə verdiyin ruziyə şükür edirik. Ac və ehtiyacı olanlara da bu nemətdən nəsib et. Hər kəsə səadət, bərəkət, can sağlığı ver. Amin.”
- “Ey Rəbbim, bu süfrəni bərəkətli et, halal ruzi ver, ölənlərimizin ruhuna rəhmət et. Amin.”
Bəzi ailələrdə dualar daha fərdi və emosional olur. Hər kəs öz ehtiyac və istəklərini dilə gətirə, duaları daha fərdiləşdirə bilər.
Süfrə duası Azərbaycan xalqının həyatında mənəvi dəyər, əxlaqi təməl və sosial birləşdirici funksiya daşıyır. O, ailə birliyinin, minnətdarlığın, paylaşmanın, ruzi və bərəkətin simvoluna çevrilib. Əsrlər boyu qorunan bu ənənə müasir dövrdə də öz əhəmiyyətini itirməyib, əksinə ailə dəyərlərinin təməl sütunlarından biri kimi yaşamaqda davam edir.
Süfrə duası uşaqlardan böyüklərə qədər hər bir fərdin mənəvi inkişafına, sosial və psixoloji rifahına, dini və milli kimliyimizin möhkəmlənməsinə töhfə verir. Gələcək nəsillərə ötürülməsi üçün süfrə duası ənənəsinin ailələrdə, məktəblərdə və cəmiyyətin bütün qatlarında yaşadılması olduqca vacibdir.
Ən Çox Verilən Suallar
- Süfrə duası nə deməkdir? Süfrə duası yeməkdən əvvəl və ya sonra Allaha təşəkkür və minnətdarlıq ifadə etmək üçün oxunan duadır. Məqsəd verilən nemətə şükür etmək və yeməyin bərəkətli, halal olmasını arzulamaqdır.
- Azərbaycanda ən çox oxunan süfrə duası hansıdır? Azərbaycanda ən çox yayılan dua “Allahım, bizə verdiyin ruziyə şükür edirik. Ac və ehtiyacı olanlara da nəsib et. Ölənlərimizin ruhuna rəhmət et. Amin.” şəklindədir.
- Süfrə duası İslamda vacibdirmi? İslamda süfrə duası vacib olmasa da, çox tövsiyə olunur. Quranda və hədislərdə yeməkdən əvvəl “Bismilləh” demək, sonra isə “Əlhamdulillah” demək məsləhət görülür.
- Süfrə duası hansı hallarda oxunur? Süfrə duası adətən yeməkdən əvvəl və sonra, bayram süfrələrində, oruc iftarlarında, toy və yas məclislərində, ailə toplantılarında oxunur.
- Duaların məzmunu dəyişə bilərmi? Bəli, dualar fərqli ailələrdə, bölgələrdə, məclislərdə və şəxslər tərəfindən fərqli məzmunda oxuna bilər. Əsas məqsəd Allahın nemətinə şükür etməkdir.
- Uşaqlara süfrə duası necə öyrədilir? Uşaqlara süfrə duası asan və qısa formada öyrədilir. Valideynlər övladlarını böyüklərlə birgə dua etməyə təşviq edirlər.
- Süfrə duasının sosial əhəmiyyəti nədir? Süfrə duası ailə üzvləri arasında birlik, paylaşma, qarşılıqlı hörmət və minnətdarlıq hissinin formalaşmasına səbəb olur.
- Ənənəvi süfrə duası necə oxunur? Ənənəvi olaraq, süfrə duası ailənin böyüyü tərəfindən ucadan, səmimi qəlbdən, bəzən xüsusi məclislərdə isə mehribanlıq və ehtiramla oxunur. İştirakçılar “amin” deyirlər.
- Süfrə duası yalnız müsəlmanlarda varmı? Xeyr, süfrə duası müxtəlif din və mədəniyyətlərdə mövcuddur. Xristianlıqda, yəhudilikdə və bir sıra başqa dinlərdə də yemək öncəsi və sonrası dua edilir.
- Süfrə duası folklorda necə təcəssüm edib? Azərbaycan folklorunda süfrə duası atalar sözləri, məsəllər və xalq ədəbiyyatında geniş yer alır. Nemətə şükür və ruziyə bərəkət arzusu folklorun əsas mövzularındandır.
