Üfüq sözü gündəlik həyatda tez-tez işlədilən lakin mənası və əhatə etdiyi dərinlik çox vaxt tam anlaşılmayan mühüm anlayışlardan biridirİnsanların dünyaya baxışı idrak səviyyəsi elmi və fəlsəfi düşüncəsi bəzən məhz üfüq sözü ilə ifadə edilirCoğrafiyadan fəlsəfəyə astronomiyadan insan psixologiyasına qədər müxtəlif sahələrdə bu sözün spesifik və simvolik mənası varÜfüq anlayışı həm konkret fiziki təsvir daşıyır həm də abstrakt düşüncə tərzində insan imkanlarının sərhədlərini və baxış bucağını təyin edən rəmz kimi çıxış edirAzərbaycan dilində üfüq sözü həm sözün birbaşa mənasında səma ilə yerin qovuşduğu xətt kimi başa düşülür həm də geniş mənada insanın dünyagörüşü baxış dairəsi və hədəfləri kimi dəyərləndirilirTarix boyu insanlar üfüq anlayışını müxtəlif istiqamətlərdə inkişaf etdiriblərElmi cəhətdən üfüq anlayışı coğrafiya və astronomiya elmlərində konkret həqiqət kimi qəbul edilsə də fəlsəfi və bədii sahələrdə daha çox simvolik məna daşıyır
Üfüqün mənşəyi və lüğəvi izahı
Azərbaycan dilində işlədilən üfüq sözü ərəb dilindən keçmişdirƏrəb dilində “ufuq” şəklində olan bu söz üfüqi xətt səma ilə yerin qovuşduğu nöqtə və yaxud uzaqlıq mənasında işlədilirEyni zamanda üfüq insan idrakının və düşüncəsinin sərhədi kimi də metaforik anlam daşıyırTürk və Azərbaycan ədəbiyyatında üfüq sözü həm konkret coğrafi hadisə kimi həm də insan arzularının məqsəd və hədəflərinin sərhədi kimi təqdim olunurİnsanlar üfüqə baxaraq sanki qeyri-müəyyən gələcəyi və ümidlərini düşünürlərBu baxımdan üfüq sözü həm elmi həm də bədii düşüncənin ayrılmaz hissəsinə çevrilib
Coğrafi və fiziki mənada üfüq nədir
Coğrafiyada və astronomiyada üfüq yerin və ya suyun səthi ilə səma sferası arasında yaranan qavrayış sərhədi kimi təsvir olunurAçıq sahədə dəniz və ya düzənlik ərazilərdə insanın görmə qabiliyyəti çatan ən uzaq xətt üfüq kimi qəbul edilirElmi cəhətdən isə üfüq insan gözünün səthə paralel istiqamətdə baxdığı xətti bildirirYer kürəsi sferik formada olduğu üçün üfüq əslində dairəvi görünürDəniz səviyyəsində dayanan insan üçün üfüq düz xətt kimi qavranılsa da yüksək nöqtədən və ya təyyarədən baxdıqda üfüqün əyilməsi daha aydın müşahidə olunurElmi araşdırmalar sübut edir ki insan nə qədər yüksəkdədirsə üfüq xətti bir o qədər uzaqda yerləşirMəsələn dəniz səviyyəsində dayanan orta boylu bir insan üçün üfüq təqribən 4-5 kilometr uzaqda yerləşirƏgər həmin insan daha hündür nöqtəyə çıxarsa üfüq xətti daha uzaq məsafədə görünəcəkBu amil coğrafi müşahidələrdə və naviqasiya sistemlərində nəzərə alınır
Astronomiyada üfüqün rolu
Astronomiya elmi sahəsində üfüq anlayışı xüsusi əhəmiyyət daşıyırAstronomlar üfüq xəttindən və onun ətrafındakı bucaqlardan istifadə edərək səma cisimlərinin mövqeyini və hərəkət trayektoriyasını müəyyən edirlərYerin öz oxu ətrafında fırlanması nəticəsində Günəş Ay və digər səma cisimləri üfüqdən çıxır və batırBuna görə də Günəşin doğması və batması prosesi də birbaşa üfüq anlayışı ilə bağlıdırQədim dövrlərdə dənizçilər və səyyahlar üfüq xəttindən istiqamət müəyyən etmək üçün geniş istifadə ediblərOnlar səmanın üfüq xəttindəki dəyişikliklərə əsaslanaraq istiqamətlərini və coğrafi mövqelərini təyin ediblərMüasir astronomiyada isə üfüq anlayışı rəsədxanaların yerləşdirilməsində teleskopların istiqamətləndirilməsində və səma müşahidələrinin düzgün aparılmasında əsas rol oynayır
Fəlsəfədə və mədəniyyətdə üfüq anlayışı
Üfüq anlayışı təkcə coğrafiya və astronomiya sahəsində deyil fəlsəfi və mədəniyyət kontekstində də dərin mənaya malikdirFəlsəfi baxış bucağında üfüq insanın düşüncə imkanlarının və bilik sərhədinin simvolu kimi çıxış edirİnsan nə qədər çox öyrənir və inkişaf edirsə üfüq bir o qədər genişlənirFəlsəfi və psixoloji ədəbiyyatda üfüq insanın dünyagörüşü idrak bacarığı və gələcəyə baxış tərzi ilə əlaqələndirilirBir çox mütəfəkkir insanın düşüncə üfüqünü genişləndirməyin zəruriliyini vurğulayıbYəni insan öyrəndikcə səyahət etdikcə və fərqli fikirlər eşitdikcə onun üfüqü genişlənir yəni dünyanı dərk etmə imkanları artır
Bədii əsərlərdə və sənətdə üfüqün simvolikası
Ədəbiyyatda və sənətdə də üfüq rəmzi tez-tez istifadə olunurMəsələn şair və yazıçılar üfüq obrazını ümid gələcək arzular və insan xəyallarının simvolu kimi təqdim edirlərİnsan baxışını uzaqlara üfüqə yönəltdikdə sanki bilinməzə və irəlidəki hədəflərə can atırAzərbaycan ədəbiyyatında da üfüq obrazı tez-tez işlədilirXüsusilə klassik və müasir poeziyada üfüq obrazı insanın daxili dünyası ilə əlaqələndirilirÜfüq həm ümid həm də əlçatmazlıq simvoludurİnsan üfüqə baxaraq düşünür arzulayır və bəzən çatmaq istədiyi hədəfləri xəyallarında canlandırırRəssamlıq və fotoqrafiyada da üfüq xətti kompozisiyanın əsas elementlərindən biridirRəssamlar və fotoqraflar əsərlərində üfüq xəttini istifadə etməklə təsvirə dərinlik və perspektiv qatırlar
Üfüqün motivasiya və inkişafda rolu
İnsan həyatında üfüq çox zaman gələcəklə bağlı hədəflərin və arzuların metaforasıdırMəsələn bir insanın üfüqü daralır deyildikdə onun baxış bucağının və imkanlarının məhdudlaşması nəzərdə tutulurƏksinə insanın üfüqü genişdir ifadəsi isə o şəxsin dünyagörüşünün genişliyi zəkasının dərinliyi və fərqli fikirlərə açıq olması ilə əlaqələndirilirİnsan psixologiyasında da üfüq anlayışı motivasiya və irəliləmə üçün stimullaşdırıcı amildirGələcək hədəfləri görmək və onlara doğru addımlamaq üçün insanın daxili üfüqü geniş olmalıdırMəhdud düşüncə tərzi və qorxu insanın üfüqünü daraldır buna görə də inkişaf və tərəqqi üçün insanın üfüqünün daim genişlənməsi vacibdir
Üfüq anlayışı həm konkret həm də abstrakt mənalar daşıyan çoxşaxəli və əhəmiyyətli anlayışdırCoğrafiyada və astronomiyada üfüq səma ilə yerin qovuşduğu xətt kimi qavranılırFəlsəfə mədəniyyət və insan düşüncəsində isə üfüq insan idrakının baxış bucağının və gələcək hədəflərinin simvoludurÜfüq insanın həm fiziki həm də intellektual sərhədlərini müəyyən edən rəmzdirÜfüqü geniş olan insan daha açıq fikirli və inkişaf etməyə meyilli olurAzərbaycanın dilində mədəniyyətində və ədəbiyyatında üfüq anlayışı mühüm yer tutur və insan həyatında motivasiya stimul və irəliləyiş üçün əsas vasitə hesab edilir
Ən çox verilən suallar
1. Üfüq nədir?
Üfüq səma ilə yerin və ya suyun səthində qovuşduğu xəttə deyilirElmi cəhətdən insanın görmə qabiliyyəti çatan ən uzaq məsafəni təyin edən qavramdır
2. Üfüq sözü hansı mənşəyə malikdir?
Üfüq sözü ərəb dilindən Azərbaycan dilinə keçib və uzaqlıq qovuşma nöqtəsi mənasını daşıyır
3. Coğrafiyada üfüq necə təyin olunur?
Açıq sahədə dəniz səviyyəsində və ya düzənlik ərazilərdə insanın gördüyü ən uzaq xətt üfüq kimi qəbul edilir
4. Astronomiyada üfüq nə üçün vacibdir?
Astronomiyada üfüq səma cisimlərinin hərəkət trayektoriyasını müşahidə etmək üçün əsas istinad nöqtəsidir
5. Üfüqün insan düşüncəsində rolu nədir?
Üfüq insanın dünyagörüşünü idrak sərhədlərini və gələcək baxış bucağını simvolizə edir
6. Üfüq niyə bəzən dairəvi görünür?
Yer kürəsinin sferik forması səbəbindən üfüq xətti dairəvi qavranılırHündür nöqtədən baxdıqda bu daha aydın görünür
7. İnsan üfüqünü necə genişləndirə bilər?
Təhsil səyahət oxumaq və fərqli fikirlərə açıq olmaq insanın üfüqünü genişləndirir
8. Bədii əsərlərdə üfüq obrazı nəyi bildirir?
Ədəbiyyat və sənətdə üfüq ümid arzular gələcək və bilinməzlik simvolu kimi təqdim olunur
9. Texnologiya inkişaf etdikcə üfüq anlayışı necə dəyişir?
Kosmosun fəthi peyklərin və teleskopların istifadəsi ilə insan üfüq xəttindən kənara baxmaq imkanı qazanır
10. Üfüqü dar olan insan nə ilə xarakterizə olunur?
Üfüqü dar olan insan məhdud düşüncəyə malikdir yeniliklərdən çəkinir və inkişaf etməkdə çətinlik çəkir
