Üzeyir Hacıbəylinin Ev-muzeyi : Memarlıq Xüsusiyyətləri, Muzeyin Strukturu

Azərbaycan musiqisinin banisi sayılan Üzeyir Hacıbəyli təkcə milli musiqi irsimizə deyil, ümumilikdə dünya musiqi tarixində özünəməxsus iz qoymuş dahi bəstəkar, publisist, pedaqoq və ictimai xadimdir. Onun yaratdığı “Leyli və Məcnun” operası Şərqdə ilk opera kimi tarixə düşmüş, Azərbaycan musiqisinin peşəkar əsaslarının formalaşmasında dönüş nöqtəsinə çevrilmişdir. Bu zəngin və dəyərli irsin qorunması məqsədilə Bakının Yasamal rayonunda yerləşən Şamil Əzizbəyov küçəsində Üzeyir Hacıbəylinin ev-muzeyi yaradılmışdır. Bu muzey həm milli yaddaşın qorunmasına, həm də gələcək nəsillərə musiqi irsimizin çatdırılmasına xidmət edən mədəniyyət ocağıdır. Muzeyin hər otağı, hər əşyası, hər eksponatı dahi bəstəkarın həyatı və yaradıcılığı ilə birbaşa əlaqəli olub, ziyarətçilərə unikal tarixi təcrübə bəxş edir.

Bu ev yalnız bir memarlıq abidəsi deyil, həm də Azərbaycan musiqi tarixinin canlı yaddaşıdır. Burada Üzeyir bəyin şəxsi əşyaları, ailə fotoları, qeydləri, əlyazmaları, pianinosu və iş masası kimi eksponatlar saxlanılır. Əsrlərin qovşağında mədəni kimliyimizi qoruyub gələcəyə daşıyan bu məkan həm yerli, həm də xarici turistlərin diqqət mərkəzindədir.

Muzeyin yaradılma tarixi və yerləşməsi

Üzeyir Hacıbəylinin ev-muzeyi Bakı şəhərinin Yasamal rayonunda, Şamil Əzizbəyov küçəsi 67/69 ünvanında yerləşir. Bəstəkar bu evdə 1915-ci ildən 1942-ci ilə qədər – ömrünün sonunadək yaşamış və bir çox möhtəşəm əsərlərini burada yaratmışdır. Həmin bina uzun illər şəxsi mülkiyyət kimi fəaliyyət göstərmiş, lakin 1975-ci ildə Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə muzeyə çevrilmişdir. Bu addım musiqi irsinin qorunması, tədqiqi və təbliği baxımından mühüm rol oynamışdır.

Muzeyin yaradılması təkcə bir şəxsin həyatına həsr olunmamış, eyni zamanda Azərbaycan musiqi tarixinin bütöv bir epoxasına işıq salmışdır. Ev-muzeydə Hacıbəylinin yaşadığı dövrün ab-havası maksimum qorunub saxlanılıb və qonaqlar həmin mühitə birbaşa daxil olur.

Memarlıq xüsusiyyətləri və muzeyin strukturu

Muzey klassik Bakının tarixi yaşayış binalarından biridir və 19-cu əsrin sonu – 20-ci əsrin əvvəllərinə aid memarlıq üslubunu daşıyır. İki mərtəbəli binada dörd əsas otaq, geniş dəhliz, bir sərgi zalı, video-prezentasiya guşəsi və administrativ hissə mövcuddur. Muzeyin otaqları funksional olaraq bölünmüşdür – bəstəkarın iş otağı, yataq otağı, qonaq otağı və yaradıcılıq otağı kimi təqdim olunur.

Otaqlarda istifadə olunan mebellər və interyer elementləri bəstəkarın yaşadığı dövrə uyğun bərpa edilmiş və real şərait saxlanılmışdır. Otaqların birində orijinal pianino, digərində isə bəstəkarın yazı masası, saatı, qələmi və musiqi notları ziyarətçilərə təqdim olunur.

Muzeydə saxlanılan eksponatlar

Ev-muzeyin fondu olduqca zəngindir. Burada Üzeyir Hacıbəyliyə məxsus 1200-dən artıq orijinal eksponat saxlanılır. Bunlara aşağıdakılar daxildir:

• Şəxsi əşyalar (pianino, geyimlər, çantalar, əl yazıları)
• Musiqi partituraları
• Ailə fotoşəkilləri və arxiv sənədləri
• Məqalələr, məktublar və publisistik materiallar
• Sovet dövrünə aid diplom və mükafat sənədləri

Ən maraqlı eksponatlardan biri isə bəstəkarın şəxsi not dəftərləridir. Bu dəftərlərdə onun yarımçıq qalmış əsərlərinin eskizləri, yeni musiqi ideyaları və şəxsi qeydləri yer alır.

Yaradıcılıq atmosferinin hiss olunması

Ziyarətçilər muzeyə daxil olduqda dərhal fərqli bir atmosferə düşürlər. Musiqi, ədəbiyyat və tarixin harmoniyası ilə yoğrulmuş bu məkanda təkcə bir tarixi şəxsiyyətin izi deyil, həm də bütöv bir xalqın musiqi ruhu hiss olunur. Pianinonun yanında yerləşən taxta stul və iş masası, onun nə qədər sadə və çalışqan bir insan olduğunu nümayiş etdirir.

Muzeydə səslənən klassik musiqilər, Hacıbəylinin öz səsi ilə qeydə alınmış çıxışları və ifaları da bu tarixi atmosferi tamamlayır. Bu, ziyarətçiyə sadəcə baxmaqla deyil, həm də hiss etməklə öyrənmək fürsəti yaradır.

Tədbirlər və maarifləndirmə fəaliyyəti

Üzeyir Hacıbəylinin ev-muzeyində il ərzində müxtəlif mədəni tədbirlər keçirilir. Onlar arasında bəstəkarın doğum və anım günlərinə həsr olunmuş konsertlər, elmi seminarlar, məktəblilər üçün maarifləndirici ekskursiyalar xüsusi yer tutur. Həmçinin, burada beynəlxalq musiqi günlərində xarici diplomatlar, musiqiçilər və tədqiqatçılar iştirak edir.

Muzeyin maarifləndirici funksiyası da çox önəmlidir. Bütün eksponatlar haqqında ətraflı izah verilir, müəllim və bələdçilər tərəfindən musiqi və tarixlə bağlı məlumatlar paylaşılır. Bu fəaliyyət nəticəsində həm gənc nəslin maarifləndirilməsi təmin olunur, həm də milli irsə hörmət təlqin edilir.

Ziyarətçilər üçün praktik məlumatlar

Muzeyə ziyarət etmək istəyən şəxslər üçün daxil olmaq olduqca rahatdır. Yasamal rayonu mərkəzi zonalardan biri olduğundan ictimai nəqliyyatla da muzeyə çatmaq mümkündür. Giriş biletlərinin qiyməti çox münasibdir – məktəblilər, tələbələr və turistlər üçün fərqli tariflər tətbiq olunur.

Muzeyin iş vaxtı: bazar ertəsi istisna olmaqla hər gün saat 10:00-dan 18:00-dək açıqdır. Ziyarətçilər üçün həm fərdi, həm də qrup şəklində ekskursiyalar təşkil olunur. Bələdçi xidməti isə həm Azərbaycan, həm də rus və ingilis dillərində mümkündür.

Şuşadakı ev-muzeylə əlaqə

Şuşada da Üzeyir bəyə həsr olunmuş ev-muzey fəaliyyət göstərmişdir. Lakin 1992-ci ildə şəhər işğal edildikdən sonra həmin muzey dağıdılmış, eksponatların böyük hissəsi məhv edilmişdir. Buna baxmayaraq, 136 eksponat Bakıya gətirilərək indiki ev-muzeyin fondunda saxlanılır. Şuşanın azad olunmasından sonra isə bu muzeyin bərpası istiqamətində işlər davam edir.

Şuşadakı muzeyin bərpa olunması Azərbaycan xalqı üçün böyük mənəvi əhəmiyyət daşıyır. Bu, sadəcə bir mədəniyyət obyektinin deyil, milli ruhun və kimliyin bərpası deməkdir.

Üzeyir Hacıbəylinin ev-muzeyinin rolu

Bu ev-muzey yalnız tarixi yaddaşın qorunduğu yer deyil, həm də canlı tədris və maarif mərkəzidir. Burada musiqi məktəbləri ilə birgə dərnəklər, ustad dərsləri və təqdimatlar təşkil edilir. Gənc musiqiçilər üçün bu məkan həm təlim, həm də motivasiya mənbəyidir.

Üzeyir Hacıbəyli təkcə bir musiqiçi yox, həm də müəllim, ictimai xadim, pedaqoq idi. Onun həyatının yaşandığı və iz qoyduğu bu ev, bugünkü musiqi sənətinin əsas dayaqlarından biridir. Ev-muzey gələcək nəsillərin bu irsdən faydalanması üçün mühüm vəsait rolunu oynayır.

Üzeyir Hacıbəylinin ev-muzeyi Azərbaycan xalqının mədəni və musiqi tarixinin canlı parçasıdır. Bu muzey vasitəsilə həm dahi bəstəkarın həyatına nəzər salmaq, həm də Azərbaycanın keçmiş musiqi mühitinə dərindən baş vurmaq mümkündür. Ziyaretçilər bu evdə təkcə eksponatlara baxmır, həm də bir dövrün ruhunu duyurlar. Dahi bəstəkarın şəxsiyyəti, yaradıcılığı və musiqi ideologiyası bu evin hər detalında yaşayır. Bu muzeyi görmək hər bir vətəndaş üçün mədəni və mənəvi borcdur. Məhz bu evdə biz öz musiqi keçmişimizlə daha dərindən tanış olur, onu gələcəyə daşımaq məsuliyyətini hiss edirik.

Ən Çox Verilən Suallar