İnzibati Xətalar Məcəlləsi Cərimələr: Mahiyyəti, Məqsədi

İnzibati hüquq sistemi hər bir müasir hüquqi dövlətin dayaqlarından biridir. Bu sistemin əsas sütunlarından biri isə İnzibati Xətalar Məcəlləsidir. Azərbaycanda hüquqi və fiziki şəxslərin məsuliyyətə cəlb olunmasında əsas normativ sənədlərdən biri kimi bu məcəllə geniş tətbiq olunur. Cəmiyyətin nizamlı şəkildə idarə olunması, hüquqi davranış qaydalarının qorunması və hüquq pozuntularına qarşı adekvat tədbirlərin görülməsi baxımından bu məcəllənin rolu danılmazdır. Məcəllədə sadalanan cərimələr və digər inzibati tədbirlər, hüquq qaydalarının pozulmasının qarşısının alınmasına yönəlmişdir və vətəndaşları qanunlara riayət etməyə təşviq edir.

İnzibati Xətalar Məcəlləsinin Hüquqi Təbiəti

İnzibati Xətalar Məcəlləsi Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik sistemində xüsusi yer tutur. Bu sənəd hüquq pozuntularını cinayət xarakteri daşımayan, lakin cəmiyyət üçün təhlükəli olan hərəkət və ya hərəkətsizliyin hüquqi qiymətləndirilməsini tənzimləyir. Məcəllə inzibati məsuliyyətin əsaslarını, növlərini, tətbiq olunan sanksiyaları və prosesual qaydaları müəyyən edir. Qanuna əsasən, inzibati xətalar fiziki və hüquqi şəxslər tərəfindən törədilə bilər və bu hallarda onlara xəbərdarlıq, cərimə, fəaliyyətə xitam verilməsi, sürücülük hüququnun məhdudlaşdırılması kimi inzibati tədbirlər tətbiq olunur.

Əsas İnzibati Xətalar Növləri

İnzibati xətaların təsnifatı müxtəlif sahələr üzrə aparılır. Ən çox rast gəlinən inzibati xətalara aşağıdakılar daxildir:

• Yol hərəkəti qaydalarının pozulması;
• Vergi ödəməkdən yayınma;
• İctimai asayişin pozulması;
• Ətraf mühitin mühafizəsi qaydalarının pozulması;
• Ticarət və istehlakçı hüquqlarının pozulması;
• Səhiyyə və sanitariya qaydalarının pozulması;
• Qanunsuz tikinti işləri aparmaq.

Bu xətaların hər biri üzrə cərimələr və digər tədbirlər məcəllədə dəqiq göstərilmişdir.

İnzibati Cərimələrin Mahiyyəti və Məqsədi

İnzibati cərimə hüquq pozuntusunun qarşısını almağa, hüquqazidd hərəkətlərin təkrar olunmasının qarşısını almağa və hüquqi davranışı təşviq etməyə xidmət edir. Bu cərimələr birbaşa dövlət orqanları tərəfindən tətbiq olunur və hüquq pozuntusunun ağırlıq dərəcəsinə uyğun şəkildə təyin edilir. Cərimənin əsas məqsədi cəzalandırmaqdan daha çox, preventiv, yəni qabaqlayıcı funksiyanı yerinə yetirməkdir.

Yol Hərəkəti Qaydalarının Pozulmasına Görə Cərimələr

Yol hərəkəti sahəsində törədilən inzibati xətalar ən geniş yayılmış hüquq pozuntularından sayılır. Məcəlləyə əsasən aşağıdakı hallarda cərimələr nəzərdə tutulur:

• Sürət həddini aşmaq: 10-20 km/saat həddində – 40 manat, 20-40 km/saat – 80 manat;
• Qırmızı işıqda keçmək – 60 manat;
• Spirtli içki qəbul etdikdən sonra avtomobil idarə etmək – 400 manat və 1-2 il müddətinə sürücülük hüququndan məhrumetmə;
• Səssiz siqnalların istifadəsi ilə bağlı qaydaların pozulması – 40 manat;
• Sərnişinləri təhlükəsiz qaydada daşımaq qaydalarının pozulması – 60 manat.

Vergi və Maliyyə Sahəsində İnzibati Cərimələr

Vergi qanunvericiliyinə əməl olunmaması da İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əsasən cəzalandırılır. Ən çox rast gəlinən xətalar bunlardır:

• Vergidən yayınma – borcun 50%-i həcmində cərimə;
• Hesabatların vaxtında təqdim edilməməsi – 100 manatdan başlayan cərimələr;
• Nağd əməliyyatlara dair qaydaların pozulması – 200-500 manat;
• Kassa aparatından istifadə edilməməsi – 400 manat;
• Qanunsuz sahibkarlıq fəaliyyəti – 1000 manat və daha yuxarı.

İctimai Asayiş və Səssizlik Qaydalarının Pozulması

İctimai yerlərdə səs-küy yaratmaq, digər vətəndaşların sakitliyini pozmaq, təhqiramiz ifadələr işlətmək və zorakılıq halları inzibati məsuliyyət yaradır:

• Səssizlik rejiminin pozulması – 60 manat;
• İctimai yerdə təhqiramiz ifadələr – 100 manat;
• Qeyri-etik davranış – 50 manat;
• Azyaşlıların iştirakı ilə ictimai asayişi pozmaq – 150 manat.

Ətraf Mühitlə Bağlı İnzibati Xətalar

Ətraf mühitin qorunması məqsədilə müəyyən olunmuş inzibati normalar pozulduqda aşağıdakı cərimələr tətbiq olunur:

• Zibilin küçəyə atılması – 100 manat;
• Meşə örtüyünün qanunsuz kəsilməsi – 500 manat;
• Su hövzələrinin çirkləndirilməsi – 300 manat;
• Heyvanlara qarşı qəddarlıq – 150 manat.

İnzibati Məsuliyyətin Proseduru və Apelyasiya Hüququ

İnzibati məsuliyyətə cəlb olunmuş şəxs inzibati aktla razılaşmadıqda onu məhkəməyə verə bilər. Məcəlləyə əsasən:

• 10 gün müddətində apelyasiya hüququ mövcuddur;
• Cərimənin ödənilməsi müddəti ümumilikdə 30 gündür;
• Əgər şəxs cəriməni könüllü şəkildə ödəyirsə, cərimənin 50%-ni ödəməklə məsuliyyətdən azad ola bilər;
• Cərimələr ödənilmədikdə məcburi icra tədbirləri görülür.

İnzibati Xətalar Məcəlləsi cəmiyyətdə hüquqi davranış normalarının qorunmasında mühüm vasitədir. Məcəllədə əks olunan inzibati tədbirlər, xüsusilə cərimələr, həm fərdləri məsuliyyətə cəlb edir, həm də gələcəkdə baş verə biləcək pozuntuların qarşısını almağa xidmət edir. Bu məcəllə ilə tanışlıq hüquqi savadlılığın artırılması və cəmiyyətin hüquq mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsi baxımından vacibdir. Tətbiq olunan cərimələr isə həm tədris, həm maarifləndirmə, həm də nizam-intizam baxımından cəmiyyətə ciddi təsir göstərməkdədir.

Ən Çox Verilən Suallar