Xiftən Namazı : Vaxtı,Vacibliyi, Dini-Hüquqi Hökmü

Xiftən namazı İslamda beş vaxt namazın sonuncusudur və gündəlik ibadətin əhəmiyyətli bir mərhələsini təşkil edir. Bu namaz günün sonunda, axşam və gecə arasındakı dövrdə qılınır və ruhun sakitləşməsi, mənəvi yenilənmə üçün mühüm vasitə sayılır. İslamda namaz insanla Allah arasında birbaşa rabitə vasitəsidir, xiftən isə həmin rabitənin ən sakit və introspektiv məqamıdır. İbadətin bu vaxtı həm psixoloji, həm də fiziki baxımdan insanı gündəlik gərginlik və yorğunluqdan azad edir, daxili harmoniya və mənəvi arınma verir. Xiftən namazı təkcə fərdi mənəviyyat üçün deyil, ailə və cəmiyyətin birliyi üçün də xüsusi önəm daşıyır, çünki günün bu mərhələsində insanlar Allah qarşısında bir araya gəlib, dua və zikr edirlər.

Xiftən namazının terminologiyası və tarixi kökləri

Xiftən namazı həm dini mətnlərdə, həm də xalq arasında bir neçə adla tanınır. Ərəb dilində buna “işa” deyilir, lakin Azərbaycan və türkdilli məkanlarda “xiftən”, “xüftan”, bəzən də “xüftə” ifadələri işlədilir. Bu terminlərin kökü “gecə” və ya “qaranlıq vaxtı” mənası verir. Fars və ərəb mənbələrində rast gəlinən “xüftan” sözü, əsasən, gecənin ilk hissəsinə işarə edir və həmin vaxtda qılınan namazı bildirir. Terminoloji baxımdan xiftən namazı, axşam və gecə arasında olan vaxtda, yəni qaranlıq tam çökəndən sonra qılınan və Quranda “işa” kimi adlandırılan vacib ibadətdir. Tarixi mənbələrdə və klassik dini ədəbiyyatda bu namazın müsəlman həyatında xüsusi yeri vurğulanır və əhli-beyt ənənəsində də onun fəzilətinə dair geniş məlumatlar verilib.

Xiftən namazının vacibliyi və dini-hüquqi hökmü

İslam fiqhində xiftən namazı yetkin, ağıllı və məsuliyyətli hər bir müsəlmana vacibdir. Qurani-Kərimin müxtəlif ayələrində, o cümlədən İsrə surəsinin 78-ci ayəsində bu namazın vaxtı və əhəmiyyəti dolayısı ilə bəyan olunub. Hədislərdə də Peyğəmbər Məhəmmədin xiftən namazının vacibliyini və onun vaxtında qılınmasının önəmini xüsusilə vurğuladığı göstərilir. Fiqhi baxımdan, bu namazın vaxtı keçdikdən sonra qəza kimi qılınması yalnız əsaslı səbəblərlə icazə verilir. Xiftən namazının hökmü bütün İslam məktəblərində vacib kimi qəbul olunur və gecikdirilməsi icazəli sayılmır. Hər bir müsəlman üçün bu namaz mənəvi borc, əxlaqi təmizlik və Allah qarşısında itaət rəmzidir.

Xiftən namazının vaxtı və başlanma-sonu

Xiftən namazı axşam namazından dərhal sonra, gün batandan sonra başlayır. Ənənəvi dini təqvimlərdə bu vaxt “işa” namazının vaxtı kimi qeyd olunur. Əhli-sünnə və əhli-şiə məzhəblərində vaxtda cüzi fərqlər mövcuddur. Sünni fiqhə görə xiftən namazı axşam namazı başa çatdıqdan dərhal sonra başlayır və gecə yarısına qədər davam edir. Şiə fiqhində isə bu vaxt bəzən sübh namazına qədər uzana bilər, amma əsas tövsiyə namazı gecikdirmədən, gecə yarısına qədər qılmaqdır. Praktikada isə xiftən namazı ən çox axşam və gecə arasında, sakit və rahat vaxtda yerinə yetirilir.

Xiftən namazının rükətləri və qılınma ardıcıllığı

Xiftən namazı dörd rükətdən ibarətdir və gündəlik beş vaxt namazın ən uzunlarından sayılır. Hər rükət müəyyən mərhələlərdən ibarətdir: əvvəlcə Fatihə surəsi, ardınca bir surə, rüku, iki səcdə, ikinci və dördüncü rükətdə təşəhhüd, dördüncü rükətin sonunda isə salam verilir. Əhli-sünnə və əhli-şiə təlimlərində namazın rükətləri və qılınma ardıcıllığında fərq yoxdur, yalnız bəzi nafilə (müstəhəb) duaların əlavə edilməsi mümkündür. Səfərdə olan müsəlmanlar üçün isə xiftən namazı iki rükət kimi qılınır, bu da İslam fiqhində yolçuluq halına verilən rüsxət sayılır.

Xiftən namazının niyyəti və praktiki icrası

Xiftən namazına başlamazdan əvvəl düzgün niyyət etmək vacibdir. Niyyət qəlbdə tutulur, yəni insan Allah rizası üçün dörd rükət xiftən (işa) namazı qılmaq niyyəti ilə ibadətə başlayır. Dilə gətirmək vacib deyil, amma istəsə asta səslə deyə bilər. Namazın gedişində əvvəlcə Fatihə surəsi və istənilən bir surə oxunur, sonra rüku və iki səcdə yerinə yetirilir. İkinci və dördüncü rükətdə təşəhhüd, dördüncü rükətin sonunda isə salam və dua oxunur. Şiə fiqhində, ikinci rükətdə əlavə “qunut” duası oxumaq savab sayılır, lakin bu vacib deyil. Qılınma ardıcıllığı əhli-sünnə və əhli-şiə məktəblərində eyni prinsiplərlə həyata keçirilir.

Xiftən namazının fərdi və ictimai təsiri

Gecə vaxtı qılınan xiftən namazı insanı gündəlik həyatın yorğunluğundan, stresdən və mənəvi təlatümdən uzaqlaşdırır. Bu namazın ruhi və psixoloji təsiri, insanın dərin düşüncələrə qərq olması və Allaha yaxınlaşması ilə özünü göstərir. Xiftən namazı təkcə fərdi mənəviyyat üçün deyil, ailə və cəmiyyət birliyi üçün də əhəmiyyətlidir. Çox vaxt insanlar bu namazdan sonra ailə üzvləri və yaxınları ilə birlikdə dua edir, birlik və mərhəmət hisslərini paylaşırlar. Xiftən namazının davamlı şəkildə qılınması insanın daxili nizamına, gündəlik həyatında sabitliyə və mənəvi təkamülünə xidmət edir.

Xiftən namazı barədə hədislər və dini mənbələrdə təriflər

Peyğəmbər Məhəmməd və əhli-beyt imamlarının hədislərində xiftən (işa) namazının savabı və xüsusi məqamı dəfələrlə vurğulanır. Bir çox hədisdə bildirilir ki, bu namazı vaxtında və səmimi niyyətlə qılan müsəlman Allahın rəhmətinə, qorumasına və mənəvi ucalığa nail olur. Məsələn, İbn Abbasdan rəvayət olunan hədisdə deyilir ki, “kim işa namazını camaatla qılarsa, gecəni ibadətlə keçirmiş kimi savab qazanar”. İmam Əli (ə) isə bu namazı insanın gecə ruhunu təmizləyən və gündəlik günahlardan təmizlənməyə səbəb olan ibadət kimi təsvir edir.

Xiftən namazının qəzası və xüsusi hallarda qılınması

Əgər bir müsəlman xəstəlik, yol, zor vəziyyət və ya əsaslı səbəblə xiftən namazını vaxtında qıla bilməzsə, ilk fürsətdə qəza kimi qılması vacib sayılır. Qəza namazı adi qaydada, yalnız niyyətdə “qəza” ifadə olunmaqla qılınır. Səfərdə olanlar üçün isə fiqhə uyğun olaraq, xiftən namazı iki rükət kimi icra edilir. Qadınlar üçün bəzi hallarda (aybaşı və nifas zamanı) namaz müvəqqəti vacib sayılmır. Digər hallarda qaydalar hər iki cins üçün eynidir.

Xiftən namazının müasir dövrdə rolu və praktik əhəmiyyəti

Müasir cəmiyyətdə insanların sürətli və stresli həyat tərzi mənəvi təmkin və ruhani sakitlik üçün ibadətə olan ehtiyacı artırıb. Xiftən namazı, günün sonunda insanın özünü Allaha tapşırması, vicdanı ilə baş-başa qalması və ruhunu sakitləşdirməsi üçün ən təsirli vasitələrdən biridir. Mobil tətbiqlər və elektron cədvəllər sayəsində bu namazın vaxtı dəqiq müəyyən olunur və milyonlarla insan bu ibadəti gündəlik həyatının ayrılmaz hissəsinə çevirir. Xiftən namazı cəmiyyətin mənəvi dayağının qorunmasında, ailə və icma birliyinin möhkəmlənməsində mühüm rol oynayır.

Xiftən namazı İslam dinində təkcə rituallar toplusu deyil, həm fərdi, həm də ictimai həyatda insanın mənəvi arınmasına və ruhi sakitliyinə xidmət edən dərin məna kəsb edən ibadətdir. Gecənin bu sakit vaxtında qılınan namaz insanı gündəlik həyatın yorğunluğundan və qayğılarından azad edir, Allah qarşısında səmimi dua və təfəkkür fürsəti yaradır. Quranda və hədislərdə bu ibadətin savabı və hikməti dəfələrlə qeyd olunub. Hər bir müsəlman üçün xiftən namazı həyatın sabit, mənəvi və əxlaqi inkişafının əsas dayaqlarından biri kimi dəyərləndirilməlidir.

Ən Çox Verilən Suallar