Xlorla Zəhərlənmə : İlk Tibbi Yardım,İnsan Orqanizminə Təsiri

Xlor sənayedə, məişətdə və bir sıra tibbi sahələrdə geniş istifadə olunan, kəskin qoxulu, sarımtıl-yaşıl rəngli qazdır. Əsasən suyun dezinfeksiyasında, hovuzların təmizlənməsində, bəzi kimyəvi məhsulların hazırlanmasında və digər sahələrdə istifadə edilir. Lakin xlorun yüksək konsentrasiyada inhalasiyası və ya təsadüfi təması insanda ağır və bəzən həyati təhlükəli zəhərlənmə yarada bilər. Xlor orqanizmə əsasən tənəffüs yolları, dəri və selikli qişalar vasitəsilə daxil olur. Onun ən təhlükəli xüsusiyyəti havada asanlıqla yayılması, sürətli təsiri və az miqdarda belə insan orqanizmi üçün təhlükə yaratmasıdır.

Xlorla zəhərlənmənin səbəbləri və risk faktorları

Xlorla zəhərlənmə adətən aşağıdakı hallarda baş verir:
– Qapalı və ya zəif havalandırılan məkanlarda xlorlu maddələrdən istifadə
– Hovuz və ya su təmizləyici sistemlərdə təhlükəsizlik qaydalarının pozulması
– Sənaye obyektlərində xlorun sızması və ya qəza vəziyyətləri
– Ev şəraitində müxtəlif xlor tərkibli təmizləyicilərin düzgün istifadə edilməməsi
Risk qrupuna əsasən kimya sənayesi işçiləri, hovuz operatorları, dezinfeksiya işləri aparanlar və uşaq, yaşlı və xroniki xəstəliyi olan insanlar daxildir.

Xlorun insan orqanizminə təsiri və zəhərlənmə mexanizmi

Xlor qazı insanın tənəffüs yollarına daxil olduqda, selikli qişalarda və ağciyərlərdə kimyəvi yanıq və güclü iltihab yaradır. Xlor su ilə reaksiyaya girərək turşu əmələ gətirir və bu turşu selikli qişaları, bronx və ağciyərləri zədələyir. Bu zaman hüceyrələr məhv olur, nəfəs alma çətinləşir, qısa zamanda bədənin oksigenlə təminatı pozula bilər. Dərinin və gözün xlorla birbaşa təması da kimyəvi yanığa səbəb olur. Xlor orqanizmdə sistemli təsir göstərərək ürək-damar, sinir və tənəffüs sistemlərini zədələyə bilər.

Xlorla zəhərlənmənin klinik əlamətləri və ağırlaşmaları

Xlorla zəhərlənmənin əsas əlamətləri zəhərlənmənin formasına, dozasına və müddətinə görə dəyişir. Tipik simptomlara aşağıdakılar aiddir:
– Kəskin və yanıcı qoxunun hiss edilməsi
– Burun, ağız, boğaz və gözlərdə yanma, qızartı, qaşınma
– Səthi və ya dərin nəfəs almaqda çətinlik, öskürək, tənəffüs çatışmazlığı
– Ağızdan köpüklü ifrazat, bəzən qanlı bəlğəm
– Sinə ağrısı, baş gicəllənməsi, halsızlıq, ürəkbulanma
– Dərinin və ya gözlərin qıcıqlanması, yanıq hissi
Ağır hallarda ağciyər ödemi, bronxospazm, boğulma və hətta ölüm baş verə bilər.

Xlorla zəhərlənmənin diaqnostikası

Diaqnostika əsasən klinik əlamətlər, anamnez və hadisə yerindəki vəziyyətə əsaslanır. Zərərçəkənin xlorla təması təsdiqləndikdə, dərhal tibbi yardıma ehtiyac yaranır. Ağciyərlərin rentgeni, arterial qan qazlarının təyini, oksigenin səviyyəsinin ölçülməsi, laborator analizlər, bəzən bronxoskopiya diaqnoz və ağırlaşma dərəcəsini müəyyən etməyə kömək edir.

Xlorla zəhərlənmə zamanı ilk tibbi yardımın prinsipləri

Xlorla zəhərlənmə zamanı ən vacib tədbir zərərçəkəni dərhal təhlükəli mühitdən uzaqlaşdırmaq və təmiz havaya çıxarmaqdır. Bu, həm zəhərin təsirinin kəskin azalmasına, həm də həyati vacib orqanların qorunmasına imkan verir. İlk dəqiqələrdə göstərilən düzgün yardım insan həyatını xilas edə bilər. Zərərçəkənin vəziyyəti ağırdırsa və ya nəfəs almada ciddi çətinlik yaşanırsa, dərhal təcili tibbi yardım çağırmaq vacibdir.

Xlorla zəhərlənmə zamanı ilkin tədbirlər və yardım mərhələləri

1. Zərərçəkəni təhlükəli zonadan uzaqlaşdırmaq:
İlk növbədə zərərçəkən mümkün qədər tez xlor mənbəyindən və qapalı, havasız yerdən çıxarılmalıdır. Əgər zərərçəkənin vəziyyəti buna imkan vermirsə, onu çiynə və ya qollarla təhlükəsiz yerə çıxarmaq lazımdır.

2. Təmiz hava və oksigenlə təminat:
Zərərçəkən açıq havaya çıxarıldıqdan sonra nəfəsini bərpa etməyə, sakitləşməyə çalışmalıdır. Otaq havalandırılmalı, qapı və pəncərələr açılmalıdır. Nəfəs alma çətinliyi olanlara tibbi oksigen vermək (əgər varsa), nəfəsi tam bərpa olana qədər yanında qalmaq lazımdır.

3. Göz və dəri ilə təmasda dərhal yuma:
Xlor gözə və ya dəriyə düşübsə, dərhal bol axar su ilə ən azı 10-15 dəqiqə yumaq lazımdır. Gözlər açıq saxlanmalı, linzalar çıxarılmalıdır. Dəri zədələnibsə, zərərli paltar və əşyalar çıxarılmalıdır.

4. İstirahət və hərəkətsizlik:
Zərərçəkən sakit, yarıoturaq vəziyyətdə saxlanılmalı, ağır fiziki hərəkətlərdən uzaq tutulmalıdır. Bu, tənəffüs yollarının yüklənməsinin qarşısını alır və oksigenin orqanizmdə dövranını asanlaşdırır.

5. Əlavə tibbi tədbirlər və nəzarət:
Həkim gələnə qədər zərərçəkənin nəbzi, tənəffüs sayı və vəziyyəti izlənilməlidir. Ağır hallarda süni tənəffüs, ürək masajı və ya digər reanimasiya tədbirləri lazım ola bilər. Dərman, süd və ya digər mayelər vermək olmaz, yalnız həkim göstərişi ilə aparılır.

Xlorla zəhərlənmənin xəstəxanada müalicəsi və ağırlaşmaların qarşısı

Ağır zəhərlənmə hallarında zərərçəkən xəstəxanaya yerləşdirilir. Burada əsas tədbirlər aşağıdakılardır:
– Oksigen terapiyası
– Ağciyər ödemi və bronxospazmın aradan qaldırılması üçün dərmanlar
– Kortikosteroid və antihistamin preparatlar
– Damardaxili maye və elektrolit balansının bərpası
– Ehtiyac olduqda süni ventilyasiya və reanimasiya tədbirləri
Davamlı müşahidə və laborator nəzarət ağırlaşmaların qarşısının alınmasında vacib rol oynayır.

Xlorla zəhərlənmənin profilaktikası və maarifləndirmə

Xlorla zəhərlənmənin qarşısının alınması üçün ən vacib tədbir təhlükəsizlik qaydalarına əməl etməkdir. Xlorlu maddələr yalnız yaxşı havalandırılan yerlərdə, xüsusi qoruyucu vasitələrlə, müvafiq texniki göstərişlərə uyğun istifadə edilməlidir. Uşaqlardan və risk qrupundan uzaq saxlanmalı, sənaye obyektlərində mütəmadi yoxlamalar və təlimlər keçirilməlidir. Ətraf mühitə və insan sağlamlığına dəyən zərəri minimuma endirmək üçün maarifləndirmə proqramları, işçilər üçün təlimatlar hazırlanmalı və yayılmalıdır.

Xlorla zəhərlənmə və cəmiyyət: sosial və psixoloji aspektlər

Kütləvi xlor sızmaları və zəhərlənmələr cəmiyyətdə panikaya, qorxuya və ciddi sosial gərginliyə səbəb ola bilər. Sənaye obyektlərində, məktəblərdə və ictimai yerlərdə təhlükəsizlik mədəniyyətinin formalaşdırılması, fövqəladə hallara hazır olmaq üçün cəmiyyətin bilik və bacarıqlarının artırılması böyük əhəmiyyət daşıyır. Zəhərlənmə hadisələrindən sonra psixoloji dəstək və bərpa tədbirləri də diqqət mərkəzində saxlanmalıdır.

Xlorla zəhərlənmənin gələcək perspektivləri və elmi yeniliklər

Kimya və sənaye texnologiyalarında təhlükəsizlik sistemlərinin təkmilləşdirilməsi, zəhərlənmə halları üçün yeni antidotların və qoruyucu vasitələrin yaradılması, havanın təmizlənməsi və zərərsizləşdirilməsi üzrə innovativ texnologiyaların tətbiqi xlorla bağlı təhlükələri azalda bilər. Bu istiqamətdə elmi tədqiqatlar və beynəlxalq əməkdaşlıq davam edir.

Xlorla zəhərlənmə təcili və peşəkar tibbi müdaxilə tələb edən, insan sağlamlığı və həyatı üçün ciddi təhlükə yaradan vəziyyətdir. Onun qarşısının alınmasında təhlükəsizlik tədbirlərinə riayət, maarifləndirmə və operativ yardım ən əsas faktorlardır. İlk tibbi yardımın düzgün və vaxtında göstərilməsi həyat qurtarıcı rol oynayır. Hər kəs xlorun təhlükələri və yardım qaydalarını bilməli, təhlükəli vəziyyətdə düzgün reaksiya verməyə hazır olmalıdır.

Ən Çox Verilən Suallar