Dövlət Yol Polisi (qısa olaraq DYP) – Azərbaycan Respublikasında yol hərəkəti təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə məsul olan hüquq-mühafizə orqanıdır. DYP, Daxili İşlər Nazirliyinin tabeliyində fəaliyyət göstərən xüsusi təyinatlı xidmət qurumudur və birbaşa Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi vasitəsilə idarə olunur. Əsas vəzifəsi nəqliyyat vasitələrinin hərəkətini tənzimləmək, yol hərəkəti qaydalarının icrasını təmin etmək və bu sahədə hüquq pozuntularının qarşısını almaqdır.
DYP-nin yaranma tarixi
Dövlət Yol Polisi orqanlarının əsası Azərbaycan SSR dövründə – 1936-cı ildə qoyulmuşdur. Həmin dövrdə “Dövlət Avtomobil Müfəttişliyi” adı ilə fəaliyyət göstərən bu qurum SSRİ-nin nəqliyyat təhlükəsizliyi sisteminin bir hissəsi olmuşdur. 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikasının müstəqillik qazanmasından sonra bu qurumun statusu dəyişdirilərək, müstəqil dövlətin yol hərəkəti təhlükəsizliyini təmin edən orqan kimi formalaşdırıldı. 1992-ci ildən etibarən “Dövlət Yol Polisi” adı altında müasir hüquqi əsaslarla fəaliyyət göstərir.
Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi (BDYPİ)
Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsi, DYP-nin mərkəzi aparatıdır və ölkə üzrə bütün yol hərəkəti təhlükəsizliyi ilə bağlı proseslərin idarə edilməsi, nəzarət və koordinasiya funksiyalarını yerinə yetirir. BDYPİ həm bölgələrdəki yerli yol polisi idarələrinin fəaliyyətini tənzimləyir, həm də strateji qərarları qəbul edir. Struktur baxımından idarə müxtəlif şöbələrdən, texniki nəzarət bölmələrindən, patrul xidmətlərindən və qeydiyyat-imtahan mərkəzlərindən ibarətdir.
DYP-nin əsas vəzifələri
- Yol hərəkəti iştirakçılarının təhlükəsizliyini təmin etmək;
- Yol hərəkəti qaydalarının icrasına nəzarət etmək;
- Nəqliyyat axınının idarə olunması və tıxacların qarşısının alınması;
- Yol-nəqliyyat hadisələrinin profilaktikası və analizi;
- Sürücülük vəsiqələrinin verilməsi, sürücülük imtahanlarının təşkili;
- Avtomobillərin texniki baxışını təşkil etmək və qeydiyyatını aparmaq;
- Yol hərəkəti qaydaları haqqında ictimaiyyətin maarifləndirilməsi;
- İnzibati xətalara dair protokolların tərtibi və qanuna uyğun cərimələrin tətbiqi.
Yol hərəkəti qayda və qanunları
DYP-nin fəaliyyətinə yön verən əsas hüquqi baza “Yol Hərəkəti Haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunudur. Bu qanun 1998-ci ildə qəbul olunmuş və dövrün tələblərinə uyğun olaraq dəfələrlə yenilənmişdir. Qanunla birlikdə tətbiq olunan digər əsas sənədlər bunlardır:
- İnzibati Xətalar Məcəlləsi
- Polis haqqında Qanun
- Avtomobil yolları haqqında Qanun
- Yol hərəkəti təhlükəsizliyi haqqında normativ aktlar və icra strukturlarının təlimatları
Qanunvericilikdə sürücü və piyadaların hüquq və vəzifələri, yol nişanlarının təyinatı, yol infrastrukturu, sürət limitləri, yol nişanlaması və digər hərəkət mexanizmləri dəqiq göstərilmişdir.
DYP cərimələri və ballar sistemi
Yol hərəkəti qaydalarının pozulmasına görə tətbiq olunan inzibati cərimələr həm maddi, həm də hüquqi məsuliyyət yaradır. Azərbaycanda ballar sistemi tətbiq olunur. Bu sistemə görə, sürücülük vəsiqəsinə malik şəxs 1 il ərzində 10-dan artıq cərimə balı topladıqda sürücülük hüququ müvəqqəti məhdudlaşdırıla bilər.
Ən çox rast gəlinən pozuntular və cərimələr bunlardır:
- Sürət həddinin 20-40 km/saat aşılması – 50 manat və 3 cərimə balı
- Qırmızı işıqda keçmək – 100 manat və 4 cərimə balı
- Sərxoş vəziyyətdə avtomobil idarə etmək – 400 manat və sürücülük hüququnun 6-12 ay müddətinə alınması
- Qaydaları pozmaqla qəza şəraiti yaratmaq – 80-150 manat və 4 bal
Cərimələri e-gov.az, e-pul.az, asanpay.az və DYP.gov.az saytları vasitəsilə ödəmək mümkündür.
DYP-yə müraciət üsulları
Vətəndaşlar DYP-yə şikayət, təklif və ya suallarla müraciət edə bilərlər. Əsas müraciət kanalları:
- Rəsmi sayt: www.dyp.gov.az
- E-poçt: [email protected]
- Qaynar xətt: 902 (sutka ərzində fəaliyyət göstərir)
- Əlaqə telefonları: (012) 590 81 25 / 590 81 35
- Elektron hökumət portalı üzərindən onlayn ərizə
Həmçinin BDYPİ və regional idarələrdə fiziki olaraq vətəndaş qəbulları da təşkil edilir.
DYP rəhbərliyi
Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsinin rəhbəri – polis general-mayoru Ramiz Zeynalovdur. O, uzun illərdir bu vəzifədə çalışır və Azərbaycanın yol hərəkəti sahəsində ən tanınmış dövlət fiqurlarından biridir. BDYPİ-nin tərkibində müxtəlif sahələri əhatə edən rəhbər şəxslər, idarə rəisləri və müavinlər fəaliyyət göstərirlər. Onların funksiyası təkcə nəzarət deyil, həm də idarəetmə və operativ qərarların verilməsidir.
DYP-nin müasir texnoloji imkanları
Son illərdə DYP-nin fəaliyyətində elektronlaşma, rəqəmsallaşma, video-nəzarət sistemləri, ağıllı kameralar kimi texnologiyalar tətbiq olunur. Bakıda və iri şəhərlərdə “Sərt nəzarət kameraları” vasitəsilə qayda pozuntuları avtomatik olaraq qeydə alınır və protokol sürücüyə elektron şəkildə göndərilir. Bu sistemin əsas məqsədi cərimədən çox intizamın artırılmasıdır.
DYP-nin struktur bölmələri və onların funksiyaları
DYP-nin fəaliyyətini daha effektiv şəkildə icra etmək üçün idarə daxilində aşağıdakı əsas bölmələr mövcuddur:
- Patrul Xidməti Şöbəsi – yollarda hərəkətin tənzimlənməsi, sürücülərin və piyadaların davranışına nəzarət.
- Qeydiyyat-İmtahan Şöbəsi – avtomobillərin qeydiyyatı, texniki baxışı, sürücülük vəsiqəsinin verilməsi və dəyişdirilməsi, imtahanların təşkili.
- Təhlükəsizlik və Analitik Təhlil Şöbəsi – yol-nəqliyyat hadisələrinin təhlili, yol infrastrukturu üzrə təhlükəsizlik qiymətləndirmələri.
- Maarifləndirmə və İctimaiyyətlə Əlaqələr Şöbəsi – vətəndaşlara qaydaların izahı, məktəblərdə və kolleclərdə maarifləndirici tədbirlərin təşkili.
- Texniki Avadanlıq və Rəqəmsallaşma Şöbəsi – ağıllı kameralar, radar sistemləri və elektron protokolların tətbiqinə nəzarət.
İctimai maarifləndirmə tədbirləri və yol təhlükəsizliyi kampaniyaları
DYP yalnız cərimə və nəzarət funksiyasını yerinə yetirmir, eyni zamanda ictimaiyyətdə yol hərəkəti mədəniyyəti formalaşdırmaq üçün mütəmadi maarifləndirici kampaniyalar həyata keçirir. Bunlardan bəziləri:
- “Yolda həyat var” kampaniyası – yol hərəkəti zamanı məsuliyyətli davranışa çağırış.
- “Kəmərini bağla, həyatını qoru” – təhlükəsizlik kəməri istifadəsini təşviq edən layihə.
- Məktəblərdə uşaq yol hərəkəti qaydaları dərsləri – məktəblilərə yol nişanları, piyada keçidləri və təhlükəsiz davranış öyrədilir.
- Velosiped sürənlər və motosikletçilər üçün təhlükəsizlik təlimləri.
DYP-nin beynəlxalq əməkdaşlığı
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Yol Polisi bir sıra beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq edir. Onlar arasında:
- Beynəlxalq Yol Polisi Assosiasiyası (IPA)
- Yol Təhlükəsizliyi üzrə Avropa Təşəbbüsü
- BMT-nin Yol Təhlükəsizliyi üzrə Qlobal Təşəbbüsü
Bu əməkdaşlıq çərçivəsində DYP əməkdaşları xarici ölkələrdə təlimlərə qatılır, statistik məlumat mübadiləsi edilir və yol-nəqliyyat təhlükəsizliyi ilə bağlı müasir təcrübələr Azərbaycana gətirilir.
Ağıllı nəzarət sistemləri və DYP texnologiyası
Son illərdə DYP-nin tətbiq etdiyi texnoloji yeniliklər:
- “Sərt nəzarət kameraları” (SNK) – qayda pozuntularını avtomatik qeydə alır və cəriməni elektron qaydada tətbiq edir.
- Ağıllı radarlar – sürət limitini real vaxtda ölçərək protokol hazırlayır.
- Mobil tətbiqlər vasitəsilə cərimələrin yoxlanması və ödənişi – DYP mobil app və ya “ASAN Pay” ilə inteqrasiya.
- eProtokol sistemi – polisin planşetlə qayda pozuntusunu qeydə alıb dərhal elektron sistemə göndərməsi.
Qadın əməkdaşların fəaliyyəti
Azərbaycan DYP sistemində son illərdə qadın yol polisi əməkdaşlarının sayı artmaqdadır. Onlar əsasən:
- Yol hərəkətinin tənzimlənməsi
- Yol patrul xidmətində vətəndaşlarla ünsiyyət
- Qeydiyyat-imtahan prosesində xidmət
- Maarifləndirici tədbirlərdə fəal iştirak edir
Bu dəyişiklik gender bərabərliyinin təşviqi və polis-vətəndaş münasibətlərində yumşaq ünsiyyətin qurulması baxımından müsbət qarşılanır.
DYP və təhsil-təlim fəaliyyəti
DYP, yol hərəkəti qaydalarının öyrədilməsi və təbliği üçün müntəzəm olaraq təhsil müəssisələri ilə əməkdaşlıq edir. Təlimlər əsasən aşağıdakı mövzularda keçirilir:
- Piyadaların və uşaqların təhlükəsiz hərəkəti
- Velosiped və scooter sürənlərin məsuliyyətli davranışı
- Sürücü namizədləri üçün simulyasiya təlimləri
- Yol nişanlarının mənaları və davranış formaları
Bu təlimlərdə interaktiv oyunlar, qısa filmlər və posterlərlə təbliğat işləri aparılır.
Yol qəzaları və statistik təhlil
DYP rəsmi statistik məlumatları ictimaiyyətə təqdim etməklə, yol hərəkəti sahəsində şəffaflığı artırmağa çalışır. Məsələn:
- 2023-cü ildə Azərbaycanda yol qəzalarının sayı əvvəlki ilə nisbətən 8% azalıb.
- Səbəblər arasında ən çox yayılmış pozuntu sürət həddinin aşılması və diqqətsizlikdir.
- Yol qəzalarında ən çox zərər çəkən piyadalardır. Bu səbəbdən DYP tərəfindən piyada keçidlərinin sayının artırılması təklif olunur.
Dövlət Yol Polisi Azərbaycanın yol təhlükəsizliyi sisteminin əsas sütunlarından biridir. Onun əsas missiyası – nəqliyyat hərəkətinin tənzimlənməsi, qanunların icrasının təmin edilməsi və yol-nəqliyyat hadisələrinin minimuma endirilməsidir. Son illərdə texnoloji yeniliklərin tətbiqi, ictimai nəzarətin gücləndirilməsi və maarifləndirmə tədbirləri bu qurumun fəaliyyətinə müsbət təsir göstərmişdir.
Yol hərəkəti hər bir vətəndaşın həyatına təsir edən sahədir. Bu səbəbdən həm sürücülər, həm də piyadalar DYP-nin qayda və qanunlarına əməl etməli, yol mədəniyyətinə hörmətlə yanaşmalıdır. Yol təhlükəsizliyi – yalnız polisin deyil, cəmiyyətin hər bir üzvünün məsuliyyətidir.
