İcarə Müqaviləsi : İcarə Haqqı , Ödəniş Qaydaları

İcarə müqaviləsi mülki hüquq sistemində geniş tətbiq olunan və gündəlik həyatda çoxsaylı hallarda istifadə edilən hüquqi sənəddir. Bu müqavilə vasitəsilə bir tərəf (icarəyə verən) digər tərəfə (icarəyə götürən) müəyyən müddət üçün maddi və ya mənəvi dəyəri olan əmlakın istifadəsini və ya müvəqqəti sahibliyini verir və icarəyə götürən ona qarşı müəyyən məbləğ ödəyir. İcarə münasibətləri həm fiziki şəxslər, həm də hüquqi şəxslər arasında bağlanır və yaşayış, kommersiya, nəqliyyat, texniki avadanlıq, torpaq sahəsi və digər əmlak növləri üzrə müxtəlif formalarda mövcuddur.

Azərbaycanda icarə müqavilələrinin hüquqi tənzimlənməsi, tərəflərin hüquq və vəzifələri, müqavilənin bağlanması, icrası, dəyişdirilməsi və ləğv edilməsi ilə bağlı normalar Mülki Məcəllədə, müvafiq qanunvericilik aktlarında və məhkəmə praktikasında müəyyən edilmişdir. Bu hüquqi baza icarə münasibətlərinin şəffaf və təhlükəsiz şəkildə həyata keçirilməsini təmin edir. Həmçinin, icarə müqavilələrinin forması və məzmunu müxtəlif məqsəd və tələblərə uyğunlaşdırılır.

İcarə müqaviləsinin hüquqi mahiyyəti və əsas anlayışlar

İcarə müqaviləsi iki tərəf arasında bağlanan, icarəyə verənin müəyyən əmlakı icarəyə götürənin istifadəsinə verməsi və müqabilində icarəyə götürənin müəyyən pul məbləği ödəməsi ilə xarakterizə olunan mülki hüquqi münasibətdir. Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 743-cü maddəsinə əsasən, icarə müqaviləsi icarəyə verənin mülkiyyətində və ya istifadəsində olan əmlakın icarəyə götürənə müəyyən müddət üçün veriləcəyi barədə tərəflərin razılaşmasıdır.

İcarə müqaviləsinin hüquqi xüsusiyyətləri aşağıdakı kimi qeyd edilə bilər:

• Müqavilə iki tərəf arasında bağlanır: icarəyə verən və icarəyə götürən.
• Əmlakın müvəqqəti istifadəsi və ya sahibliyi: icarəyə götürən əmlakı daimi sahib olmadan istifadə edir.
• Maddi və ya mənəvi əmlak: icarə müqaviləsi daşınar və daşınmaz əmlaka aid ola bilər.
• Müddətli xarakter: icarə müqaviləsi adətən müəyyən müddət üçün bağlanır.
• Ödəniş müqabilindədir: icarəyə götürən müqavilədə göstərilən məbləği ödəmək öhdəliyi daşıyır.

İcarə müqaviləsi tərəflərin hüquq və vəzifələrini hüquqi cəhətdən dəqiqləşdirən əsas sənəddir və onun məzmunu mülki qanunvericiliyə uyğun olmalıdır.

İcarə müqaviləsinin növləri

İcarə müqavilələri müxtəlif xüsusiyyətlərinə görə bir neçə əsas növə bölünür:

• Daşınmaz əmlakın icarəsi: Mənzil, torpaq, ofis, mağaza və digər daşınmaz əmlakın icarəyə verilməsi.
• Daşınar əmlakın icarəsi: Avtomobil, texnika, avadanlıq, avtoşlanma vasitələri və digər daşınar əmlakın icarəsi.
• Qısa müddətli və uzun müddətli icarə: Müqavilənin müddətindən asılı olaraq fərqlənir. Qısa müddətli icarə adətən 1 ildən az, uzun müddətli isə daha uzun müddət üçün bağlanır.
• Kommersiya və qeyri-kommersiya icarəsi: Müqavilənin məqsədi və istifadə sahəsinə görə fərqlənir.
• İnsanların müvəqqəti yerləşdirilməsi üçün icarə: Mənzil, otaq və digər yaşayış sahələrinin icarəsi.

Hər növ icarə müqaviləsi özünəməxsus tələblərə və xüsusi şərtlərə malikdir və hüquqi baxımdan fərqli prosedurlarla tənzimlənir.

İcarə müqaviləsinin bağlanması və tərtib edilməsi qaydaları

İcarə müqaviləsinin bağlanması tərəflərin qarşılıqlı razılığı əsasında baş verir. Müqavilənin tərtib olunması zamanı aşağıdakı əsas qaydalara riayət edilməlidir:

• Müqavilənin yazılı formada bağlanması: Daşınmaz əmlakın icarəsi mütləq yazılı formada olmalıdır və notarial qaydada təsdiq edilə bilər.
• Müqavilənin əsas şərtlərinin göstərilməsi: İcarəyə verilən əmlakın tam təsviri, icarə müddəti, icarə haqqı, ödəniş qaydası, tərəflərin hüquq və öhdəlikləri ətraflı göstərilməlidir.
• Müqavilənin qüvvəyə minmə vaxtı: Razılaşdırılmış və ya qanunla müəyyən edilmiş tarixdən qüvvəyə minir.
• Əlavə sənədlərin təqdim olunması: Daşınmaz əmlakın hüquqi vəziyyəti, qeydiyyatı və digər sənədlər müqaviləyə əlavə edilə bilər.

Mülki Məcəllədə icarə müqaviləsinin tərkib hissələri və bağlanma qaydaları aydın şəkildə göstərilib.

Tərəflərin hüquq və vəzifələri

İcarə müqaviləsində tərəflərin hüquq və vəzifələri müqavilə şərtlərinə və qanunvericiliyə əsasən müəyyən edilir. Əsas hüquq və vəzifələr bunlardır:

• İcarəyə verənin hüquq və öhdəlikləri: Əmlakı icarəyə götürənin istifadəsinə vermək, onun təhlükəsizliyini təmin etmək, müqavilədə göstərilən şərtlərə riayət etmək, əmlakın vəziyyətini təqdim etmək.
• İcarəyə götürənin hüquq və öhdəlikləri: Əmlakı qaydasında istifadə etmək, vaxtında icarə haqqını ödəmək, əmlaka zərər verməmək, müqavilə müddəti bitdikdə əmlakı qaytarmaq.
• Müqavilənin pozulması halları və məsuliyyət: Hər iki tərəf müqavilə şərtlərinə əməl etmədikdə qanuni məsuliyyət daşıyır və mübahisələr məhkəmə qaydasında həll olunur.

Tərəflərin münasibətlərində qarşılıqlı hörmət və qanunlara riayət əsas prinsip kimi qəbul edilir.

İcarə müqaviləsinin müddəti və yenilənməsi

Müqavilədə icarə müddəti xüsusi qeyd olunur. Bu müddət qısa, orta və uzun ola bilər. Müqavilə müddəti bitdikdə tərəflərin razılığı ilə müqavilə yenilənə və ya dayandırıla bilər. Yenilənmə proseduru müqavilədə ayrıca göstərilə və ya yeni müqavilə bağlanması tələb oluna bilər. Müqavilənin müddətindən əvvəl birtərəfli şəkildə pozulması hallarında qanuni məsuliyyət nəzərdə tutulur.

İcarə haqqı və ödəniş qaydaları

İcarə müqaviləsinin vacib hissəsi icarə haqqının miqdarı, ödənilmə qaydası və vaxtıdır. İcarə haqqı tərəflər arasında razılaşdırılır və müqavilədə dəqiq ifadə edilir. Ödəniş nağd, köçürmə və ya digər ödəniş vasitələri ilə həyata keçirilə bilər. Müqavilədə icarə haqqının artımı, gecikdirilməsi və digər hallara dair müddəalar da əks oluna bilər.

İcarə müqaviləsinin pozulması və hüquqi məsuliyyət

Müqavilə şərtlərinin pozulması tərəflərin hüquqlarının pozulması və məsuliyyətlərin yaranması ilə nəticələnir. Əgər icarəyə götürən icarə haqqını ödəməzsə və ya əmlaka zərər verərsə, icarəyə verən müqaviləni ləğv edə və məhkəməyə müraciət edə bilər. Eyni zamanda icarə verilən əmlakın vaxtında və tam şəkildə təqdim olunmaması icarəyə götürənin hüquqlarını pozur.

Məhkəmə praktikasında icarə müqaviləsi ilə bağlı mübahisələr tez-tez qarşıya çıxır və bu məsələlərdə qanunvericiliyin dəqiq tətbiqi önəmlidir.

İcarə müqaviləsinin qeydiyyatı və notarial təsdiqi

Daşınmaz əmlakın icarəsi zamanı müqavilənin dövlət qeydiyyatına alınması tələb oluna bilər. Bu, tərəflərin hüquqlarının qorunması və mübahisələrin qarşısının alınması məqsədi daşıyır. Azərbaycan qanunvericiliyində müəyyən şərtlərlə notarial təsdiq və dövlət qeydiyyatı prosedurları nəzərdə tutulur.

Qeydiyyat proseduru müqavilənin qüvvəyə minməsi, hüquqi mübahisələrdə əsaslandırılması və əmlak hüququnun qorunması üçün əhəmiyyətlidir.

İcarə müqaviləsinin praktiki aspektləri

Müasir dövrdə icarə müqaviləsi çox geniş tətbiq sahəsinə malikdir. Mənzil icarəsi, ofis və ticarət sahələrinin icarəsi, texnika və nəqliyyat vasitələrinin icarəsi, torpaq sahələrinin icarəsi kimi sahələrdə icarə müqavilələri gündəlik həyatda mühüm yer tutur. Praktiki olaraq, müqavilələrin tərtibi və icrası zamanı aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirmək vacibdir:

• Müqavilənin bütün şərtlərinin yazılı şəkildə qeyd olunması
• Tərəflərin şəxsiyyət və hüquqi statusunun dəqiq müəyyənləşdirilməsi
• İcarə müddətinin və ödəniş şərtlərinin aydın olması
• Əmlakın vəziyyəti və istifadə qaydalarının dəqiq təsviri
• Mübahisələrin həlli mexanizmlərinin müəyyən edilməsi

Bu yanaşma tərəflərin hüquqlarını qoruyur və mümkün mübahisələrin qarşısını alır.

İcarə müqaviləsinin elektron formatda tətbiqi

Azərbaycanda elektron sənəd dövriyyəsinin inkişafı ilə əlaqədar icarə müqavilələrinin elektron formatda bağlanması və saxlanılması praktikası genişlənir. Elektron imza və rəqəmsal autentifikasiya vasitəsilə müqavilələr hüquqi qüvvəyə malik olur və rəsmi sənəd kimi qəbul edilir. Bu isə müqavilə prosesini sürətləndirir və tərəflərin rahatlığını təmin edir.

İcarə müqaviləsi mülki hüquq sisteminin fundamental institutlarından biridir və Azərbaycan hüquq məkanında öz yerini möhkəmləndirib. Müqavilə vasitəsilə tərəflər arasında maddi və mənəvi dəyəri olan əmlakın müvəqqəti istifadəsi və idarəsi hüquqi çərçivədə tənzimlənir. Müqavilənin düzgün tərtib olunması, hüquqi əsaslara riayət edilməsi və praktik məqamların nəzərə alınması icarə münasibətlərinin uğurla idarə olunmasına zəmin yaradır.

Müasir hüquq sistemində icarə müqavilələrinin həm ənənəvi, həm də elektron formatda tətbiqi ilə tərəflərin hüquqları qorunur və münasibətlər şəffaf şəkildə idarə olunur. Bu müqavilə həm vətəndaşlar, həm də hüquqi şəxslər üçün əvəzolunmaz hüquqi alət olaraq qalır. Peşəkar yanaşma və hüquqi biliklərin tətbiqi icarə münasibətlərinin səmərəliliyini artırır və cəmiyyətdə hüquqi mədəniyyətin yüksəlməsinə töhfə verir.

Ən Çox Verilən Suallar